Obraz86

między uczniami, zwiększa ich wiarę we własne siły, a zarazem zbliża nauczyciela do uczniów. Zadanie nauczyciela polega tu nie tyle na przekazaniu wiadomości ani nawet nauczeniu czegoś, co na tworzeniu takiej atmosfery pracy, by każdy uczeń, pogłgbiając wiarę w swoje możliwości, zwiększał swoją dyspozycyjność w procesie nabywania wiedzy i umiejętności, by sam dostrzegał problemy i sam lub z kolegami zabierał się do ich rozwiązywania.

Organizacja pracy domowej

Lekcja: stanowiąc najważniejszą formę pracy nad kształceniem i wychowaniem uczniów w' szkole, wymaga uzupełniania i wzbogacania przez inne formy. Jedną z takich form jest praca domowa uczniów, tradycyjny składnik systemu szkolnego.

Na czym polega rola pracy domowej — w porównaniu z pracą na lekcji? Otóż na lekcji nauczyciel kieruje bezpośrednio pracą kilkudziesięciu uczniów, skutkiem czego nie zawsze udaje mu się dostosować tempo pracy do możliwości wszystkich uczniów, a przy tym za mało ma czasu na rozwijanie ich samodzielności oraz na utrwalanie wiadomości. Praca domowa jako uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej umożliwia więc pogłębienie i utrwalenie wiedzy ucznia, a przede wszystkim wdrożenie go do samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedzą, w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych. Obok tego praca domowa spełnia ważną rolę wychowawczą. Zmuszając uczniów do samodzielnego podejmowania codziennych obowiązków, kształtuje ich wolę i charakter, rozwija systematyczność i dokładność, inicjatywę, pomysłowość, wzmacnia wiarę we własne siły, kształtuje pozytywny stosunek do pracy (Zborowski, 1972).

Zajęcia domowe uczniów spełniają właściwą sobie rolę wówczas, gdy stanowią nierozłączną część nauczania, ij. gdy łączą się z pracą lekcyjną, a przy lym odpowiadają zainteresowaniom młodzieży i nie przekraczają ich fizycznych i umysłowych możliwości.

Praca domowa nie zawsze jest pracą wykonywaną w domu ucznia, nic we wszystkich systemach szkolnych jest też stosowana. Uczniowie mieszkający w bursach i internatach wykonują tę pracę w wyznaczonym czasie i miejscu; w niektórych szkołach młodzież korzysta z pomieszczeń szkolnych w ustalonym czasie i pod kontrolą nauczycieli; w szkołach całodziennych, coraz bardziej popularnych na wschodzie i zachodzie Europy oraz w USA. praca w ogóle nie jest zadawana do domu; w samych zaś szkołach zmienia swój tradycyjny charakter, stając się nauką samodzielną.

Wspomnijmy również o próbach likwidowania pracy domowej uczniów, traktowania jej jako części składowej lekcji. Próby takie miały miejsce w pierwszej połowie XX wieku, obecnie spotyka się je rzadziej. Celował w nich zwłaszcza system tzw. uczenia się pod kierunkiem (supervised study). Nie ominęły te próby i Polski.

W prowadzonym przez pięć lat tym systemem Gimnazjum Zgromadzenia Kupców w Warszawie lekcja trwała 70 minut, przy czym dzieliła się na trzy części:

a)    wprowadzenie nowego materiału - odpowiadające części drugiej zwykłej lekcji,

b)    wykonywanie zadań związanych z nowym materiałem-odpowiadające pracy domowej.

c)    sprawdzanie, porządkowanie i utrwalanie nabytych wiadomości i sprawności - odpowiadające pierwszej części lekcji następnej¹⁶.

16 Paweł Ordyjiski Nauczanie pod kierunkiem. Warszawa 1939, Ks. W. Michalaka.

Efektywność kształcącą i wychowawczą zapewnia praca domowa wtedy, gdy spełnia kilka istotnych warunków. Należy do nich m.in.; stosowanie wielu rodzajów zadań domowych, racjonalne zadawanie tej pracy na lekcji, odpowiednia organizacja jej wykonywania i należyta kontrola. Scharakteryzujmy pokrótce te cztery warunki.

I Rodzaje prac domowych

W zależności od celów, jakie przyświecają pracom domowym, prace te można podzielić na kilka grup. Cele ze swej strony wpływają na charakter zadawanych prac. Do podstawowych celów zalicza się:

a)    opanowywanie nowego materiału,

b)    utrwalanie materiału przyswojonego,

c)    kształtowanie umiejętności i nawyków.

d)    rozwijanie samodzielności i twórczości uczniów.

Prace domowe, których celem jest opanowywanie nowego materiału, zajmują stosunkowo mniej miejsca od innych. Wśród nich dadzą się wyróżnić prace polegające na przygotowaniu materiału do nowych lekcji oraz na uzupełnianiu materiału opanowanego w czasie lekcji.

Przygotowanie materiału do nowej lekcji dość często stanowi treść zadań domowych. Zadania takie mają wywołać zainteresowanie nową lekcją, co później odbija się korzystnie na jej przebiegu, szczególnie korzystnie, gdy w ten sposób gromadzą uczniowie przesłanki potrzebne przy rozwiązywaniu zagadnień na lekcji. Ponadto uczniowie kilkakrotnie stykają się z przyswajaną treścią (przed lekcją, na lekcji i w toku utrwalania), co również wpływa dodatnio na trwałość ich wiadomości.

Wartościową kategorią zadań domowych jot prowadzenie przez uczniów obserwacji < krótkich jednorazowych lub trwających dłutej). Pewne obiekty lub procesy niekiedy trudno jest    tu

lekcji, toteż organizuje się ich obserwację poza lekcjami. Zadania lego rodzaju mogą obejmować na przykład obserwowanie roślin i zwierząt, zarówno hodowlanych, jak i dzikich, form krajobrazu, zjawisk przyrody, zajęć ludzi, zakładów pracy, wytworów rąk ludzkich. Obserwacje takie, prowadzone w warunkach naturalnych, dają zazwyczaj znacznie więcej niż pokazywanie np. obrazów tu I lekcji.

Jeszcze większą wartość mają obserwacje -przcdlckcyjnc" wówczas, gdy łączą sic * działalnością młodzieży, z jej pracą. Warunkom tym odpowiada np. prowadzenie przez uczniów hodowli roślin i zwierząt, praca na działce szkolnej, prowadzenie niezbyt skomplikowanych doświadczeń przyrodniczych, sporządzanie projektów pomocy szkolnych, map krain, które uczniowie mają poznać, opracowanie programu uroczystości szkolnych.

Oprócz gromadzenia spostrzeżeń uczniowie często zbierają informacje związane z przyszłą lekcją. W grę wchodzą tu tematy lekcji z języka polskiego, przyrody, geografii i Ińsacwu. Poza ilustracjami z czasopism uczniowie mogą zbierać również inne materiały mformaoyac. drukowane bądź uzyskane w czasie wywiadu z krewnymi i znajomymi. Takim przy gotow amern do przyszłej lekcji może być również przeczytanie odpowiedniego tekstu z czasopism cr> tez z dzieł popularnonaukowych. Niekiedy prace przygotowawcze obejmują gromadzerue odpowiednich materiałów, np. pomocy naukowych, narzędzi i materiałów do lekcji prac ręcznych

Wreszcie uczeń może zapoznać się przed lekcją z tekstem, który am być opracowywany na lekcji, np. może wypisać niezrozumiale wyrazy i zwroty z czytanki. przeczytać tekst nowej lekcji z biologii w celu zgromadzenia okazów na lekcję itp.

331