IMG�76

poczucie własnej kompetencji i wartości, dążenie do dominacji, wiara we własne siły, elastyczność intelektualna i trzeźwość umysłu, zdolność do samodzielnej realizacji celów i osiągania wysokiej pozycji społecznej. Cechą wiodącą ludzi twórczych jest przedsiębiorczość, która wymaga silnej osobowości, a więc niezależności, silnej motywacji, wytrwałości, inicjatywy, a także gotowości do ryzyka⁸.

Niektórzy francuscy uczeni twierdzą, że cechami, które wyróżniają ludzi twórczych spośród innych są: „otwartość, śmiałość intelektualna, poczucie wspólnoty, pragnienie dojścia do celu, bezinteresowność... .

Weryfikując proponowane przez wielu badaczy cechy osobowościowe ludzi twórczych można wyodrębnić te, które mają znaczenie rozstrzygające | również w działalności pedagogicznej. Oto one: pozytywna motywacja, duża inicjatywa i zaangażowanie, upór w dążeniu do celu, niezależność sądów i myśli, krytycyzm i odporność na presję grupową, umiejętność efektywnego wykorzystania wiedzy i doświadczenia oraz umiejętność prakseologicznego działania. Ciekawe, że w literaturze przedmiotu rzadko eksponuje się tę ostatnią umiejętność (działanie sprawne i skuteczne). A jej brak - jak wiadomo - prowadzi do tzw. „radosnej twórczości", zjawiska dobrze znanego w polskiej rzeczywistości.

Obok cech osobowych przypisywanych ludziom twórczym, występują równocześnie cechy umysłu.

Liczne badania prowadzone na całym świecie dowodzą niestety, że człowiek w niewielkim tylko stopniu wykorzystuje możliwości swgo intelektu. Część badaczy twierdzi nawet, że tylko 10 % potencjału zawartego w mózgu jest eksploatowane'⁰. Poglądy teoretyków na rolę i funkcję intelektu w uruchamianiu możliwości twórczych człowieka także nie są jednoznaczne. Jedni mianowicie podkreślają, że wysoka inteligencja jest podstawowym warunkiem czynów twórczych¹¹. Inni zaś twierdzą, że stopień zaangażowania sił umysłowych w procesach twórczych uzależniony jest od rodzaju wykonywanej pracy, np. twórczość naukowa wymaga wysokiej inteligencji, a w twórczości malarskiej „poziom inteligencji jest nawet lekko ujemny . Byłoby interesujące, aby podjąć próbę wyjaśnienia w jakim stopniu poziom intelektualny nauczyciela warunkuje jego działalność twórczą.

Spotyka się poglądy, według których człowiek wysoce twórczy nie musi być wysoce inteligentny i odwrotnie - wysoce inteligentny nie musi być wysoce twórczy¹³, a doniosłość wynalazku (innowacji) nie musi być wprost proporcjonalna do możliwości intelektualnych człowieka. Poczynione tutaj uwagi i porównania świadczą, że aktywność twórcza jest zjawiskiem ogromnie złożonym. Okazuje się, że im głębiej w tę problematykę się zanurzamy, tym więcej powstaje pytań i wątpliwości.

Codzienne życie, np. naszych szkół dowodzi, że cechą dominującą nauczycieli twórczych są: wysoka motywacja do pracy, siła charakteru i konsekwetne przezwyciężanie przeszkód. Twórca i inowator lotnictwa brytyjskiego, Bar-nes Wallis powiedział: „Człowiek nigdy niczego nowego nie wymyśli, nie dokona żadnego wynalazku, jeśli nie jest ogarnięty obsesją konieczności rozwiązania stojącego przed nim problemu, w którym trzeba się całkowicie zanurzyć, żyć z nim dzień i noc"¹⁴.

Innym - także bezdyskusyjnym i stwierdzeniem jest to, że aktywność twórczą człowieka hamuje tradycjonalizm. Mówi się często, że szkoła do takich właśnie należy. Przeszłość i tradycja - skądinąd piękne i niezbędne czynniki w rozwoju społecznym - ciążyły zawsze na tym, co się rodziło i powstawało.

Stan psychiczny wyrażający lęk przed pojawieniem się nowej rzeczy (zjawiska) lapidarnie określił Fiodor Dostojewski w słowach „... ludzie najbardziej lękają się podjąć nowe starania, wypowiedzieć słowo własne i nowe". W literaturze przedmiotu podkreśla się konieczność pokonywania tradycji i wewnętrznych o-porów człowieka, które utrudniają postęp i rozwój. Zwraca się przy tym uwagę na ważny

⁷    J. Trzebiński; op.cit., s. 117-118.

⁸    Z. Pietrasiński: Twórcze kierownictwo. Warszawa, PWN 1975, s. 105.

⁹    A. Kaufmann, U. Fustier, A. Drevot. Inwertyka. Metody poszukiwania twórczych rozwiązań. Warszawa, WNT 1975 S. 92.

^,0 E. Faure (i in) Uczyć się, aby być. Warszawa PWN 1975, s. 215.

^1,1 A. Strzaiecki. op.cit., s. 190-191.

^,2 J. Trzebiński, op.cit., s. 119-120.

¹³    z. Pietrasiński; Myślenie twórcze. Warszawa PZWS, 1969, s. 81-85.

¹⁴    P R. Whittield, Innowacje w przemyśle. Warszawa PWE 1979,

29