Obraz89

2 kontrolą prac domowych z reguły łączy się ich ocena. Ocena nadaje tym pracom w iększą w agę, staje się bodźcem i zaczętą do lepszego ich przygotowywania. Warunki te spełnia jednak tylko ocena sprawiedliwa, a przy tym odpowiednio umoty wowana, i to zarówno wtedy, gdy nauczyciel chce zwrócić uwagę na staranność, sumienność lub samodzielność uczniów, jak i wtedy, gdy chodzi o wykazanie- że przyczyn złego wykonania pracy domowej jest nieuwaga, niestarannośe łub nawet niewłaściwy stosunek do pracy.

Organizacja pracy pozalekcyjnej

Czas wolny uczniów' zajmuje około trzecią część ich „doby czynnej”, przy czym w soboty i w niedziele jego rozmiary - się podwajają. Stanowi zatem wielki kapitał, którego pedagogiczna eksploatacja może przynieść duże efekty w roz* woju młodych ludzi i harmonizacji ich życia. Pedagogika od dawna zwracała uwagę na te możliwości, a niektórzy teoretycy wręcz równorzędnie traktowali zajęcia czasu wolnego, zwane dawniej wczascm, i szkolne zajęcia obowiązkowe. Traktując szkołę jako teren hetcronomicznej działalności młodzieży, a czas wolny jako obszar działalności autonomicznej, S. H es sen głosił hasło „wychowania dla wczasów ", to jest wyzyskania przez młodzież „w interesie wykształcenia i rozwoju osobowości czasu wolnego, który z postępującym skróceniem czasu pracy coraz bardziej rośnie w swym znaczeniu”’⁷. O tym, jak słuszne były to słowa, pisane przed pięćdziesięcioma laty, świadczą obecne stosunki społeczne, polegające na skróceniu tygodnia pracy do pięciu dni, a zarazem do czterdziestu lub mniej godzin. Tymczasem zlekceważenie przez współczesne systemy oświatowe wychowania dla wczasów na ogół nie przygotowało ludzi do mądrego konsumowania tego czasu.

Przygotowanie do korzystania z wolnego czasu jest nie tylko zadaniem szkoły. Upodobania dzieci i młodzieży do takich czy innych swobodnych zajęć kształtują się pod wpływem rodziny i środowiska rówieśniczego oraz ogólniejszych tendencji, jakie określają styl życia w kraju. Szkoła może tu odegrać stosunkowo ważniejszą od innych czynników rolę, zwłaszcza wtedy, gdy zawodzi środowisko rodzinne i środowisko lokalne. W przypadku szkoły nic chodzi zresztą o samo przygotowanie. To nie ze względu na odległy cel, jakim jest sprawa wypełniania wolnego czasu przez absolwentów szkoły, gdy podejmą pracę zawodową, organizuje się w szkole pracę pozalekcyjną, lecz dla celów bezpośrednio wychowawczych, dla rozszerzania i wzbogacania tom pracy obowiązkowej o nowe, właściwe dla tej pracy wartości.

Bogactwo form działalności realizowanej przez młodzież szkolną w czasie wolnym prezentują badania B. W ligockiej-Okoń nad wykorzystaniem czasu wolnego przez młodzież szkolną (tab. 17).

Tabela 17 wykazuje kilka istotnych prawidłowości. Przede wszystkim więc mówi o zdecydowanej przewadze czynności „pasywnych" nad „aktywnymi". Słuchanie radia, oglądanie telewizji, czytelnictwo, chodzenie do kina. czas

na różnego rodzaju imprezy oraz wypoczynek bierny to czynności zajmujące łącznic bez mała dwie trzecie czasu wołnego. Nic można im wszystkim odmówić wartości kształcących a zwłaszcza czytelnictwu czy uczęszczaniu do teatru, jednakie, w całości biorąc, ich wpływ na rozwój aktywności i twórczości własnej młodzieży jest stosunkowo mały. To samo można zresztą powiedzieć i o takich formach aktywnych, jak gry ruchowe, spacery i wycieczki. Toteż na zajęcia naprawdę zaprawiające młodzież do twórczej aktywności pozostaje zaledwie około jednej dziesiątej czasu wolnego. Czy w tym świetle tor pracy pozalekcyjnej (pozaszkolnej) jest dostatecznym wzbogaceniem tom pracy lekcy jnej i domowej"?

TABELA 17

Czynności wykonywane przez młodzież w czasie wolnym (w minutach)

Rodząj czynności	Przeciętny czas trwania czynności		Procentowy udział czasu w budżecie j dnia ucznia
	A	B	C
Radio i telewizja	97	82	10,II
Czytelnictwo gazet, czasopism i książek	«	48	5,86
Gry i zabawy ruchowe na powietrzu.
wycieczki poza miasto	88	40	4,90
Spacer i spotkania towarzyskie	80	55	4^1
Zainteresowania własne (majsterkowanie i inne
czynności)	67	1$	2,24
Kino, teatr, cyrk, oglądanie imprez.
artystycznych i sportowych	tos	7	0.89
Zajęcia"świetlicowe (w szkołę, świetlicy
osiedlowej, klubie itp.) w kółkach
zainteresowań		4	0.48
Zajęcia w organizacjach młodzieżowych	84	3	0,42
| Wypoczynek bierny	65	-«L-	4.91 |

Objaśnienie: A - przeciętny czas trwania czynności, obliczony tylko dla tych uczniów, którzy daną czynność wykonywali; B - przeciętny danej czynności obtoczony dla wszystkich badanych; C - procent czasu doby czynnej, przeznaczonego przez wszystkich badanych uczniów na różne czynności.

Druga prawidłowość polega na tym. że tylko trzy rodzaje czynności -czytelnictwo, korzystanie z radia i telewizji oraz wypoczynek bierny-wy,stępują masowo, na co wskazuje wysoki wy miar czasu przy małej stosunkowo różnicy między przeciętną dla ogóht badanych. Przy innych czynna ściach różnice wzrastają stopniowo, aż do przypadku zajęć w organizacjach młodzieżowych, na które grupa pierwsza zużywa przeciętnie $4 minuty, gdy m drugą przypadąją zaledwie 3 minuty, co, podobnie jak praca w kołkach zainteresowali (73-4), świadczy o znikomym znaczeniu tych form w opinii młodzieży współczesnej szkoły. Przeciętne wszakże nic mówią wszystkiego. Okazuje śię, że są stosunkowo nieliczne szkoły, gdzie jedne i drugie Juyęcta absorbują czas ogółu młodzieży, lecz są i takie, gdzie kola zainteresować i ergąftiOCje młodzie-żowe zaledwie wegetują. Ten stan rzeczy ma jednoznaczną wymowę. Nie ma dobrej szkoły bez dobrze prowadzonych zajęć w czasie wolnym. Dają one