Obraz 7

152 Zofia Stefa notrska [21

o Dziadach drezdeńskich, nie są w tym punkcie ani zgodne, ani jednoznaczne.

Przede wszystkim nasuwało się badaczom skojarzenie z okolicznościami powstania monologu Konrada, tak jak przedstawił je Odyniec.

2 faktem, przez samego Mickiewicza potwierdzonym, że Improwizacja została napisana „w ciągu jednej nocy”⁵. W ciągu jednej nocy, więc w jakiejś gwałtownej erupcji natchnienia, a nie w rezultacie namysłu i dłuższej pracy pisarskiej. Monolog Konrada został więc niejako zaimprowizowany, nie na głos, co prawda, lecz na papierze. „Improwizacją pisaną” nazwał go Tadeusz Sinko ¹.

Stefania Skwarczyńska stwierdzając, że monolog Konrada „ani genetycznie, ani inscenizacyjnie nie jest improwizacją", tytuł sc. II tłumaczyła jako rezultat pomieszania „pojęcia improwizacji par excellence z pojęciem poezji zrodzonej nagle, jednym wybuchem natchnienia". Mickiewicz „przeniósł przez analogię nazwę improwizacji na wybuchowe natchnienia sławnej nocy drezdeńskiej” II Podobnie sądził Kleiner.

„Nazwa ta — pisał — odpowiada genezie utworu napisanego jednym ciągiem wśród nieprzerwanego napięcia władz twórczych, ale może ma nadto znaczenie szczególne: brzmienie improwizacji ustala się w chwili

tworzenia, nie podlega późniejszej kontroli i poprawkom; otóż poeta stwierdził tytułem obranym, że daje tekst nie zmieniony, nie poprawiony...”².

Przytoczeni badacze odnieśli tytuł sc. II do procesu twórczego Mickiewicza. Przyjęli więc, że tytuł ten nie tłumaczy się w obrębie samego dramatu, że wymaga komentarza opartego na informacjach spoza tekstu, bo jest niezatartym odciskiem warsztatu pisarskiego poety.

Rozumowanie podobne stało u podstaw hipotezy Kallenbacha o pierwotnej odrębności Improwizacji. Kallenbach dowodził, że powstała ona niezależnie od planu dramatycznego III cz. Dziadów i prawdopodobnie wcześniej niż pozostałe sceny. Teza ta, z takim rozmachem i siłą dowodową rozbita przez Stanisława Pigonia, opiera się w jakiejś mierze na przekonaniu, że improwizacja nie może być czymś kompozycyjnie przewidzianym, z góry wkalkulowanym w plan dramatyczny.

\,,Czy ten nieporównany w sile i gwałtowności wybuch namiętnej skargi Konrada mógł być obmyślony i obliczony? — pytał Kallenbach. — Czy poeta tworząc III część Dziadów mógł z góry powiedzieć sobie: Oto w tym miejscu Konrad wygłosi — Improwizację?” ^T

Pigoń pokazał, że owszem, mógł sobie powiedzieć. Przeprowadził zarazem na nowo bilans czasu powstania III cz. Dziadów.

„Utworzenie pierwszego rzutu redakcji brulionowej (...] — wyliczał — dokonało się na przestrzeni dwóch tygodni, między 20 marca a 5 kwietnia. Wolno przy tym stwierdzić, że przyjęliśmy tutaj rozpiętość czasową raczej za szeroko niż za wąsko. Cała w ogóle część dramatyczna Dziadów drezdeńskich jest owocem krótkotrwałego, skoncentrowanego wybuchu twórczego” •.

Przewidziana w cytowanej rozprawie o Piencszym zawiązku III części „Dziadów" możliwość uściślenia czasu powstania I redakcji dramatu okazała się realna dzięki nowym ustaleniom chronologicznym Marii Dernałowicz, autorki odpowiedniego tomu Kroniki życia i twórczości Mickiewicza ®. Jakoż w aneksie do tego tomu Pigoń dowodzi, że praca nad redakcją pierwotną trwała 11 dni, od 26 marca do 5 kwietnia. Wylicza też, biorąc pod uwagę przypuszczalną objętość tej redakcji (około 1400 wierszy), że Mickiewicz pisał w tym czasie ponad 100 wierszy dziennie, skoro w rachunku tym uwzględnić 330 wierszy Wielkiej Improwizacji powstałych w ciągu jednej nocy²•.

1

•    J. Kleiner, MicMma, t 2, a I, Lublin 1948, s. 327, przypis.

i J. Kallenbach, Adam Mickiewicz, t. 2, Lwów 1926, s. 34.

2

   S. Pigoń. Pierwszy zawiązek III części „Dziadów", (w:] S. Pigoń, Zawsze o Nim. Studia i odczyty o Mickiewiczu, Kraków 1960, i 79.

' Chodzi o datę przybycia do Drezna Ignacego Domeyki; por. Dernałowicz, op. ciL, s. 23, 25, 39.

w Op. cit., s. 317-318.