P1010229

jedna z tych faz nie zostanie dopełniona, jak należy, śmierć może stać się „złą śmiercią”, a zmarły - niebezpieczny dla wszystkich. Umarli nie powinni odczuwać ani urazy, ani chęci zemsty. Mają połączyć się z nową zbiorowością, wspólnotą umarłych, i nie niepokoić żywych¹.

Ludwik Stomma, który wykorzystał koncepcje Van Gennepa do badań demonologii polskiej wsi, zauważa, że „sytuacji zawieszenia między poszczególnymi fazami życia - a granica między życiem a śmiercią dzieli tu również dwa stany istnienia - odpowiada w micie ludowym sytuacja zatrzymania ani tu, ani tam, między społeczeństwem umarłych i żywych. Ci więc, którzy umarli w stanie marginesu lub też których śmierć nie została poprzedzona i potwierdzona odpowiednim rytuałem, którzy więc umarli i nie umarli, pozostają istotami nigdzie nie przynależnymi, nie mieszczącymi się ani w tym, ani w tamtym świecie - stają się demonami”². Wśród postaci będących wcieleniami zmarłych ludzi wyróżnia Stomma Upiora (między innymi Dydul, Łupirz, Miertwiec, Moskal, Samobójca, Strzyga, Wampir, Wieszczy, Żywy Trup). Według przeprowadzonej przez niego ankiety upiory to „dusze samobójców, wisielców, zmarłych inną śmiercią gwałtowną; ludzi, którzy mieli za życia dwa serca, dwa rzędy zębów i tak dalej”³. Jean-Claude Schmitt wymienia przede wszystkim złośliwe dusze: „ofiary gwałtownej śmierci, które pragną zemsty, dusze skalane, błądzące w pobliżu grobu, niepogrzebani (in-sepulti), samobójcy (biothanati), kobiety zmarłe w połogu”^{4 5 6}. Dorzućmy jeszcze tych, którzy nie otrzymali ostatniego namaszczenia, ekskomunikowa-nych, nieochrzczonych, a również dzieci ze związków kazirodczych; lecz takie

1

   Por. C. Lecouteux, Histoire des vampires..., s. 34, 37,42.

2

   L. Stomma, Antropologia..., s. 158-159.

3

   Ibidem, s. 160-161.

4

   J.-C. Schmitt, Duchy. Żywi i umarli w społeczeństwie średniowiecznym. Przełożył A. W. Labuda, Gdańsk--Warszawa 2002, s. 22. Na stronie 13 Schmitt powołuje się na ogłoszone po francusku wyniki badań L. Stommy, podobnie zresztą jak J. Delumeau, Strach w kulturze Zachodu. Przełożył A. Szymanowski, Warszawa 1986, s. 85.

5

   Por. C. Lecoutemc, Histoire des vampires..., s. 55-60.

6

   Por. L. Stomma, Antropologia..., s. 163.