P1010229 (2)

_{h faz} nie zostanie dopełniona, jak należy, śmierć może stać się 'śmiercią”, a zmarły - niebezpieczny dla wszystkich. Umarli nie powinni odczuwaćani'urazy, ani chęci zemsty. Mają połączyć się z nową zbiorowością wspólnotą umarłych, i nie niepokoić żywych⁵.

Ludwik Stomma, który wykorzystał koncepcje Van Gennepa do badań demonologii polskiej wsi, zauważa, że „sytuacji zawieszenia między poszczególnymi fazami życia - a granica między życiem a śmiercią dzieli tu również dwa stany istnienia - odpowiada w micie ludowym sytuacja zatrzymania ani tu, ani tam, między społeczeństwem umarłych i żywych. Ci więc, którzy umarli w stanie marginesu lub też których śmierć nie została poprzedzona i potwierdzona odpowiednim rytuałem, którzy więc umarli i nie umarli, pozostają istotami nigdzie nie przynależnymi, nie mieszczącymi się ani w tym, ani w tamtym świecie - stają się demonami”^{1 2}. Wśród postaci będących wcieleniami zmarłych ludzi wyróżnia Stomma Upiora (między innymi Dydul, Lupirz, Miertwiec, Moskal, Samobójca, Strzyga, Wampir, Wieszczy, Żywy Trup). Według przeprowadzonej przez niego ankiety upiory to „dusze samobójców, wisielców, zmarłych inną śmiercią gwałtowną; ludzi, którzy mieli za życia dwa serca, dwa rzędy zębów i tak dalej”⁵. Jean-Claude Schmitt wymienia przede wszystkim złośliwe dusze: „ofiary gwałtownej śmierci, które pragną zemsty, dusze skalane, błądzące w pobliżu grobu, niepogrzebani (in-sepulti), samobójcy (biothanati), kobiety zmarłe w połogu”⁶. Dorzućmy jeszcze tych, którzy nie otrzymali ostatniego namaszczenia, ekskomunikowa-nych, nieochrzczonych, a również dzieci ze związków kazirodczych; lecz także

1

Poi. C. Lecouteux, Histoire des vampires..., s. 34, 37, 42.

2

L- Stomma, Antropologia..., s. 158-159.

³ Ibidem, s. 160-161.

-Warszawa'"'    ^ ‘^UmarU społeczeństwie średniowiecznym. Przełożył A. W. Labuda, Gdańskie ę_t    '    , ^Str0n*^e ^ Sehmitt powołuje się na ogłoszone po francusku wyniki badań

Warszawa^l986 H5 ^Z'^LSZltl ^ ^I)e*^umeau> Strach w kulturze Zachodu. Przełożył A. Szymanowski,

Por. Lecouteux, Histoire des vampires..., s. 55-60. or. L. Stomma, Antropologia..., s. 163.