P1010285

11. Opowiadać o powracających zmarłych

Różne dawne gatunki wypowiedzi posługiwały się narracją o duchach powracających z zaświatów. W rozdziale zatytułowanym Inwazja duchów Jean--Claude Schmitt wyróżnia w Europie po roku tysięcznym trzy wielkie typy opowiadań o duchach. Są to miracula (mirakle), rozgłaszające cuda, dokonujące się z woli Stwórcy, a dotyczące lokalnych świętych; mirabilia - „opowieści o zdarzeniach niezwykłych, które w odróżnieniu od miraculów nie są bezpośrednio wiązane z interwenq’ą Boga lub świętego, lecz uchodzą za dziwne wybryki przyrody lub rodzaju ludzkiego”; wreszcie rozpowszechniane aż po koniec średniowiecza zbiory exemplów (tego silnie skonwencjonalizowanego „masowego” gatunku średniowiecznego), mówiących o interwencji sił nadprzyrodzonych. Wśród form opowiadania o duchach można wyróżnić relacje autobiograficzne oraz znacznie liczniejsze przytoczenia opowieści według jakiegoś przekazu czy to pisanego, czy to ustnego.

Liczba odwiedzin duchów coraz to się nasilała. Opowieści również się mnożyły, ale przytaczano tylko te, które uznano za naprawdę godne powtarzania. Autorzy opowieści o duchach „zapisywali natychmiast po ich usłyszeniu, odnotowując świeże jeszcze daty, swojsko brzmiące imiona osób i nazwy miejsc, które miały stanowić gwaranq’ę autentyczności opowiadanych faktów”. Jean--Claude Schmitt charakteryzuje pochodzące z XII wieku dzieło opata Cluny, Piotra Czcigodnego - zbiór opowiadań De miraculis. Wiele z nich dotyczy ukazywania się duchów. Są to nie tylko opowieści o zjawach sennych (tu

¹    J.-C. Schmitt, Duchy..., s. 65,215, 65,67, 78, 81-82, 86-88,138,215.

²    Dzieła te omawia J. Delumeau, Strach..., s. 76-81.

¹ J.-C. Schmitt powołuje się na hasło Spectre z odesłaniami do Ombres, Revenants i Apparitions i cytuje: „Jedni wierzyli, że są to dusze zmarłych, którzy wracają i pokazują się na ziemi; drudzy, że chodzi o trzecią pośród części, z których składa się człowiek; inni, że ukazują się duchy pierwiastkowe; jeszcze inni uważali duchy za wyziewy rozkładających się ciał; piąta wreszcie opinia upatruje przyczyny duchów w poczynaniach diabelskich” (Duchy..., s. 217).