2

I

Krzysztof Loska

KILKA UWAG O PROBLEMIE

GATUNKU FILMOWEGO

Posługując się określeniem „kino gatunków", przyjmujemy szereg hipotez, które warunkują nasze myślenie. Po pierwsze, zakładamy, że gatunki istnieją realnie, niezależnie od podmiotu poznającego, że nie są wyłącznie konstruktem teoretycznym czy kategorią interpretacyjną; po drugie, zakładamy, że poszczególne gatunki mają wyraźnie określone granice, które pozwalają na wzajemne ich odróżnianie, dzięki czemu każde zjawisko może zostać opisane i zdefiniowane; po trzecie, przyjmujemy, że teksty należące do tego samego gatunku posiadają wspólne właściwości - struktury, konwencje czy reguły - które wpływają na odczytanie jednostkowego tekstu; po czwarte, zakładamy istnienie wzajemnych relacji między twórcą, tekstem a odbiorcą, co pozwała nam mówić o nastawieniu czy też oczekiwaniach publiczności; wreszcie po piąte, choć uświadamiamy sobie wpływ czynników historycznych na rozwój form gatunkowych, wciąż postrzegamy gatunki poprzez pryzmat opisu synchronicznego. Przyjęcie powyższych założeń wymaga jednak od nas krytycznego namysłu nad podstawowymi zasadami określającymi badania genologiczne.

Rozważając status teoretyczny pojęcia gatunku filmowego, musimy również wziąć pod uwagę jego funkcje społeczne, ideologiczne czy kulturowe, by nasz opis nie ograniczał się wyłącznie do przedstawienia szeregu zasad o charakterze normatywnym, których arbitralny charakter w dużym stopniu zawęziłby przydatność wypracowanych kategorii. Dudley Andrew zwrócił przed laty uwagę na szereg czynników, które odgrywają istotną rolę w kształtowaniu tożsamości gatunkowej: kwestie ekonomiczne, ograniczenia techniczne, całościowy zespół praktyk znaczeniowych, sposób funkcjonowania przemysłu filmowego itp.¹ Kluczowego znaczenia nabiera także relacja między tekstem a odbiorcą, stąd liczne koncepcje teoretyczne kładące nacisk na rolę „umowy", kontraktu zawieranego między twórcą/producentem a publicznością kinową, który pozwala na rozpoznanie przynależności gatunkowej, przypisanie filmo-

1

Zob. D. Andrew, Concepts in Film Theory (szczególnie rozdz. pt. „Valuation [of Genres and Auteurs]").