p3260245

mc. Imaginc' mc pobierają pokarmu, po* ■Kwit |yją zwykle tylko kilka god/io. W poMiiu wody można późnym popołu-dnscao spotkać duże roje tych owadów. W Europie Środkowej stają się jednak wciąż rzadsze, ponieważ w coraz silniej zanlc-czyszczonych wodach stopniowo wymierają.

Jętki przechodzą rozwój niezupełny. Samice nagą" jaja wprost do wody podczas lotu lub składają je w wodzie zanurzając w mej koniec odwloką albo przyklejają do podwdojch przedmiotów, np. kamieni. Larwy wielokrotnie linieją. Zależnie od gatunku rozwój osobniczy trwa od jednego do trzech lat. Po ostatnim stadium larwalnym, zwanym nimfą, pojawia się dodatkowe, nie występujące u innych owadów stadium — tabinngo Żyje ono kilka godzin lub dni i jest bardzo podobne do owada doskonałego. który z niego powstaje.

Larwy jętek żyją w czystych, doskonale nartmionyrh wodach, gdzie pełzają po kamieniach. roślinach wodnych lub po dnie. Istnieją także larwy grzebiące i pływające. Oddychają za pomocą skrzelotchawek. leżących po obu stronach odwloką.

Owady doskonałe i larwy jętek są ważnym źródłem pokarmu ryb oraz innych zwierząt wodnych i lądowych (ptaków, nietoperzy■ j Jętki pojawiły się już w kar bonie, jednym z okresów paleozoiku. Z tego okresu zachowały się Oczne odciski larw i owadów doskonałych z tego rzędu.

Obecnie na kuli ziemskiej żyje ok. 2000 gaaunkówr jętek. W Europie występuje w przybliżeniu 70-80 gatunków. Zebrany n wart i ■! przechowuje się w probówkach, zakonserwowany    Tytko do ce

lów ii j naw irnnir ry rłi preparuje się jętki aa tucho. z rozłożonymi na boki skrzydłami. podohnir jak ważki czy motyle.

7. Rząd: ważki (Odonata)

Na opól    są doić dużymi owadami.

od 20 do 130 mm ór/ydddo IIO mm. Ciało mo-wydłużone. kab też doić 8SB SM stosunkowo jaskrawo

ubarwione, często prążkowane lub plamkowane. Głowa jest połączona z tułowiem cienką szyją. Czutki są cienkie i bardzo krótkie, oczy złożone ogromne, silnie wypukłe. pokrywają większą część powierzchni głowy i pełnią decydującą rolę podczas polowania. TWorzącc je omatidia są często tóźnej wielkości. Narządy gębowe typu gryzącego. Skrzydła błoniaste, o gęstym siatkowatym użytkowaniu, wydłużone, przezroczyste jak szkło lub ozdobione ciemnymi plamkami. Obie pary tych samych lub zbliżonych rozmiarów. W pozycji spoczynkowej skrzydła są złożone razem nad tułowiem lub rozłożone poziomo na boki. Niektóre ważki latają powoli, trzepocząc skrzydłami (świteziankowatc). inne natomiast odznaczają się bardzo szybkim, bezszelestnym i wytrwałym lotem. Długie nogi są zakończone trójczłonowymi stopami. Na końcu odwłoka znajdują się krótkie, jed-noczlonowe przydatki analne.

Ważki są owadami drapieżnymi, łowiącymi swe ofiary w locie. Za pokarm służą im przede wszystkim inne owady przebywające w pobliżu wody. np. komary, ochocki, jętki. Ważki latają w ciągu dnia. najchętniej w promieniach wiosennego i letniego słońca. Zwykle przebywają w sąsiedztwie stojących i wolno płynących wód. lub latają nad ich powierzchnią. Mogą się jednak znacznie oddalać od miejsca, w którym przyszły na świat, toteż, spotyka się jc nad leśnymi polanami i porębami, drogami, polami, a nawet na ulicach dużych miast. Młode owady doskonale opuszczają z reguły na pewien czas brzegi wód. ale zawsze do nich później powracają.

Przechodzą w rozwoju przeobrażenie niezupełne. Samice składają okrągławe, stosunkowo małe (0.5~2 mm) jaja wprost do wody. do mułu lub piasku, albo też za pomocą krótkiego pokładełka umieszczają jc w tkankach roślin wodnych. Niekiedy odbywa się to przy współudziale samca, który trzyma samicę swymi przydatkami analnymi. Z jaj wylęgają się (z w. przedlarwy. które już po kilku sekundach przekształcają się w pierwsze właściwe stadium larwalne. Larwy ważek są drapieżne i żywią się róż-

Rjl. 10. Budom irtifimm ważki: I-autek.

2 - oko /li tfone,

3-pf^djrtkłjmaJiw,

4    - plamki skrzydłom (pttrostlgma),

5    - przetchlinki (sligma),

6-aparat kopulacyjny

nymi drobnymi wodnymi zwierzętami, np. rozwielitkami, kijankami, larwami innych ouadów modnych i tyb itd. Do łowienia ofiar służy im specjalny narząd chwytny, uw. maska, będąca przekształconą wargą dolną. Maska, zbudowana z dwóch składa* jących się jak scyzoryk części, zostaje wyrzucona gwałtownym ruchem do przodu, a znajdujące się na jej końcu dwa ostre, przeciwstawne haczyki mocno chwytają zdobycz. Larwy ważek żyją w mokradłach, stawach, starorzeczach itp. Ich rozwój trwa. w zależności od gatunku. 1-4 lata. W pełni wyrośnięte larwy nie pobierają już pokarmu. lecz wchodzą na rośliny wodne, wynurzając się częściowo lub całkowicie z wody, i po kilku dniach przekształcają się w owada doskonałego. Stadiami zimującymi są jaja lub larwy; tylko ważki z rodzaju sza-b)ak {Symptinun) zimują jako imago. Ważki są pożyteczne, ponieważ ich pokarm składa się w dużej mierzę z owadów krwio-pijnych. Przesadą jest uważanie ich larw za szkodniki w stawach rybnych.

Jest to bardzo stara ewolucyjnie grupa owadów. Wiadomo, że występowała już w paleozoiku, głównie w permie. Rozpięto^ skrzydeł przedstawicieli niektórych ówczesnych gatunków dochodziła do 700 mm. Opisano dotychczas ok. 4700 gatunków ważek, spośród których tylko 80-100 występuje w Europie. Należą one do trzech podrzędów: mniej więcej jedna trzecia gatunków do podrzędu ważek równoskrzy-dlych (Zygoptcra), dwie trzecie do podrzędu ważek różnoskrzydłych (Anisoptera), do trzeciego zaś. Anisozygoptera, należy tylko jeden gatunek, żyjący w Japonii.

Kolekcje tworzy się ze spreparowanych na sucho okazów ważek.

8. Rząd: widelnice (Plecoptera)

Do tego rzędu należą owady stosunkowo niewielkie i średnich rozmiarów, o rozpiętości skrzydeł dochodzącej do 50 mm i miękkim, wydłużonym ciele. Z końca odwłoka wyrastają dwie, często długie, zwykłe złożone z licznych członów, przysadki odwłokowe. Czułki są długie, wieloczłonowe. Charakterystyczną cechą widelnic jest budowa i pozycja spoczynkowa gęsto użytkowanych skrzydeł. Przednie skrzydła są wydłużone, o kształcie zbliżonym do owalnego, tylne zwykle silnie rozszerzone u nasady. W spoczynku są złożone płasko wzdłuż grzbietu. Nogi bieżne wszystkich trzech par są zbudowane podobnie i zakończone trójczłonowymi stopami. Owady doskonałe, o narządach gębowych typu gryzącego (często uwstccznionych), żywią się