photo(3)

^    ' "°l^u historycznego i ekonomicznego tego kraju. Niewątpliwie

_Ł ¹ '" ^{ua bl}" ^/ł,w« przemiany gospodarcze w Anglii u schyłku XVIII w. wywar-

*• v i    ■- ^—^r ” ' ** O ^{v v}

⁵    przeobrażenia w rolnictwie, o których była już mowa we fragmen-

v tv dot\v ząeym dualizmu agrarnego. Postęp rolnictwa oraz zmiany form własno-^{; u}/> t kowania ziemi najwcześniej nastąpiły właśnie w Anglii. Była to rewolucja agrarna, która musiała poprzedzać rewolucję przemysłową. Bez tej ptaws/ei tu druga rewolucja nie mogłaby bowiem nastąpię nie tylko zresztą w \nglu. Poza t\ m Anglia miała znacznie bardziej niż w innych państwach rozwinięty system nakładczy oraz handel kolonialny, a zatem była państwem o stosunkowo największych możliwościach powiększania produkcji, zw łaszcza z as stosowania innowacji technicznych. Te cechy angielskiej gospodarki okazały się ważnym czynnikiem w procesie przezwyciężania przez ten kraj następstw kryzysu, który ogarnął Europę w latach 1619-1621, powodując spore trudności rynkowe w dziedzinie zbytu nadmiernej liczby wytworzonych towarów. Wzrost w W 1 w. zamożnej warstwy chłopskiej w Anglii (yeotnanry) stanowił jedną z przesłanek chłonności tamtejszego rynku. Zakres gospodarki rynkowej zwiększał się również na skutek rozwoju wiejskiego chałupnictwa jako ubocznego za icc ta rodź im drobnych dzierżawców rolnych. Nie bez znaczenia dla dokonania

^ V*    W^-    łf    *    .    •    *

się w Anglii rewolucji przemysłowej okazał się proces akumulacji kapitału, wynikający / wysokiej dochodowości ziemi (na skutek kapitalizacji gospodarstw rolnych i koncentracji w tasności ziemskiej), z chronionego przez państwo handlu zagranicznego, ze spekulacji, korsarstwa. a nawet rabunku, wreszcie zaś z dochodów skarbu państwa, które trafiały do prywatnych udziałowców Banku Anglii przez wykup oprocentowania długu publicznego.

Należy również dostrzec związek między rewolucją przemysłową i mobilno-setą siły roboczej, czyli swobodą poruszania się i przesiedlania zapewnioną już w ustaw ie z 1662 r.. która ostatecznie zniosła pozostałości poddaństwa osobistego, Równocześnie obowiązujące ustawodawstwo przewidywało surowe kary za włóczęgostwo, które było plagą społeczną nie tylko zresztą w Anglii. Od końca XV I w . zdolnym do pracy żebrakom i włóczęgom groziła chłosta, więzienie lub aalery, W ocenie przesłanek rewolucji przemysłowej nie sposób pominąć ula-twień w działalności rzemieślniczej i handlowej w wyniku ograniczenia przywilejów cechowych (1524 i\). zaniku lokalnych ceł, zapewnienia swobody wyboru zawodu i pracodawcy (1553 i\) oraz ustanowienia prawa patentowego (1624 ró chroniącego prawa wynalazcy przez 14 lat. Jeśli około połowy XVIII w. liczba zgłoszonych w Anglii patentów wahała się w granicach 100, to w połow ie następnego stulecia przekroczyła 4500. Ponadto wśród przyczyn burzliwych przemian gospodarczych, określanych mianem rewolucji przemysłowej, należy wymienić dokonujący się zwłaszcza od XVI w. rozwój rzemiosła, który zapewniał napływ fachowych kadr do przemysłu. W połowie XVIII w. Anglia była krajem o największym odsetku ludności należącej do warstwy rzemieślniczej (34%). Do rewolucyjnych przeobrażeń w gospodarce angielskiej pod koniec XVIII w. przy czyniła się zapoczątkowana w czasach Tudorów polityka podbojów kolonia!