ph

t

I

nącą z empirycznej wiedzy i lą. dla której podstawą jest świat wartości bez odwoływania się do konkretnych wyników badań naukowych. Łączyłaby więc świat refleksji filozoficznej ze światem badań empirycznych.

W ten sposób z prezentacji funkcji społecznych, jakie pełni czy pełnić może świadomość ekologiczna, jako pewien fakt społeczny (stwierdzalny w badaniach empirycznych) i jako pewien koncept, pewna idea. a więc wytwór intelektualny, przechodzimy do propozycji utworzenia nowego działu socjologii - socjologii środowiska. Będzie to zapewne przedsięwzięcie trudne, trzeba bowiem znaleźć formułę organizacyjną pozwalającą na integrację badań należących do różnych dyscyplin naukowych. Jest to problem, z jakim uporać się muszą zawsze wszyscy ci, którzy podejmują trud organizacji badań interdyscyplinarnych.

3.3. Zastosowanie metod psychologii społecznej do kształtowania proekologicznych postaw ludzkich

3.3.1. Wprowadzenie

To. w jaki sposób człowiek funkcjonuje w rzeczywistości społecznej, określane jest przez stopień rozwoju jego świadomości. Pełni ona rolę pobudzającą, inspirującą i kreacyjną, wpływa także na kierunek aktywności człowieka. Posiadanie świadomości sprawia, że .....człowiek odzwierciedla rzeczywistość, zdaje sobie z tego sprawę, mo

że kierować tym odzwierciedlaniem i w oparciu o nic kierować swym działaniem, przewidywać jego przebieg i skutki" [106 - S.292J.

Przykładem interesującego podejścia do pojęcia świadomości jest propozycja jednego z bardziej kompetentnych badaczy amerykańskich. T.Nalsoulasa. zdaniem którego ,,... bycie przez kogoś świadomym, cokolwiek by znaczyło ponadto, musi polegać na zdawaniu sobie sprawy z czegoś przez tego kogoś" [81 - s.906-914].

W rozważaniach nad wewnętrzną strukturą świadomości społecznej uwzględnia się często tzw. formy świadomości społecznej. Mówi się m.in. o świadomości historycznej, prawnej, narodowej, religijnej a w ostatnich latach bardzo często o świadomości ekologicznej, będącej przedmiotem tych rozważań.

Termin „świadomość ekologiczna" jest pojęciem wieloznacznym, odnosi się do różnorakich sytuacji poznawczych i stanów psychicznych. Jest tą częścią świadomości społecznej, która dotyczy wzajemnych relacji i uwarunkowań życia człowieka w środowisku przyrodniczym (por. rozdział 3.2).

Z punktu widzenia świadomości ekologicznej w świadomości powszechnej wynikają dwa podstawowe wnioski:

1.    Kształtowanie świadomości ekologicznej następuje w procesie kształtowania się ogólnej świadomości społeczeństwa. Uznawane idee, aprobowane postawy, dominujące poglądy, przekonania i opinie mają decydujący wpływ na kształtowanie się stosunku człowieka do środowiska.

2.    Wzrost świadomości ekologicznej, jaki następuje pod wpływem wzrostu wiedzy oraz bezpośrednich obserwacji zaburzeń w funkcjonowaniu przyrody i ich skutków, powoduje zmiany świadomości społeczeństwa, a tym samym wywiera wpływ na kształtowanie nowych idei. wartości, norm postępowania [85 - S.104J.

Należy sądzić, że oba procesy zachodzą stopniowo, drogą ewolucyjną w stosunkowo długim okresie czasu.

Świadomość ekologiczna kształtowana jest przez obserwacje rzeczywistości, własne doświadczenia jednostki oraz szeroko rozumianą wiedzę przekazywaną przez system nauczania, środki masowego przekazu, przekaz pokoleniowy. Świadomość ekologiczna to oprócz wiedzy, motywacja odpowiedniej postawy (to pojęcie ma tu istotne znaczenie), prowadząca do odpowiedzialności i wynikająca ze znajomości zależności ekologicznych i praw ekologicznych.

We współczesnej literaturze poświęconej kształtowaniu się świadomości ekologicznej podejmuje się próby przedstawienia jej wewnętrznej struktur)'. Bazyli Po-skrobko (35) wyodrębnia świadomość ekologiczną na poziomie specjalistycznym (obejmuje wiedzę, nawyki praktyczne t empiryczne uogólnienia) i na poziomie masowym. powszechnym (oprócz wiedzy obejmuje emocjonalny i cstctyc?.ny stosunek do przyrody, życiowe i religijne wyobrażania, obyczaje, zasady i mity).

Każde zjawisko społeczne można rozważać w dwóch aspektach: jakie jest ono w rzeczywistości oraz jakie jawi się w umyśle tego lub innego człowieka. Aspekt pierwszy nazywamy aspektem obiektywnym, drugi subiektywnym. Świadomość ekologiczna jest zjawiskiem subiektywnym [35 - s.62J.

191