PICT6134

niu do lego samego krylcrium. Nic wykluczają się! To bardzo j_s. gumcni za podkreślaną w tym podręczniku wielokrotnie z is td- °^{lny ar}' no:tć struktury poznania i postawy badawczo-interpretacyjne. j .*_|^S?!^yw" nym wrogiem obiektywnego poznania.    " ' ^LS1 S»nv-

10.2. Rola konstrukcji i języka narzędzi badawczych dla rzetelności wyników

Troska o rzetelność i wiarygodność wyników wielokroć pojawiała się w tekście niniejszej pracy. Nie będę więc powtarzał ustaleń z poprzednich rozdziałów. Pragnę natomiast dodać kilka uwag ogólnych regulujących sposoby redagowania narzędzi badawczych.

Główna rola narzędzia badawczego polega na dostarczeniu informacji Bywają rzadkie przypadki eksperymentów naukowych, gdzie narzędzie badań spełnia inne funkcje. Wszystkie więc starania winny iść w kierunku usprawnienia informacyjnej funkcji narzędzi badawczych.

Służy temu jasna deklaracja celów badań, naukowego charakteru badań oraz informacja o instytucji firmującej badania. Wieloletnia praktyka dowiodła, ze króciutkie wyjaśnienie o powyższej zawartości w istotny sposób oddala uprzedzenia do badań i przychylnie nastawia osoby badane. Przy okazji wspomnianych w rozdziale 8. badań źródeł dezorganizacji rodziny, którym poddane zostały kobiety rozwiedzione, kwestionariusze wywiadu zostały opatrzone stosowną informacją apelem, w oczekiwaniu, że przedmiot badań będzie wywoływał opory i zastrzeżenia. Na 200 przeprowadzonych wywiadów 2 osoby odmówiło udziału w badaniach, a 7 przejawiło niechęć do „wynurzeń”. W dalszej części badań przez przypadek zaniechano umieszczenia owego wyjaśnienia. Z zaskoczeniem stwierdziliśmy, że w grupie 120 badanych 18 odmówiło udziału w badaniach. a prawie co druga żądała wyjaśnień celu badań oraz informacji o instytucji prowadzącej badania, a 32 osoby prosiły o okazanie stosownych zaświadczeń.

Kwestionariusz nie powinien rozpoczynać się od pytań wymagających deklaracji związanych z osobą badanego. Dlatego tzw. „metryczkę należy umieszczać raczej na końcu ankiety. Pytania o sprawy zwyczajowe uwa żane za prywatne lub intymne nie powinny być nadmiernie wysuwane na początek kwestionariusza.

Stawiamy pytania tylko konieczne, odpowiadające poziomem trudności poziomowi osób badanych. W pedagogice badamy przecież kilkuletnie dzieci i osoby z wyższym wykształceniem. Pytania obok swej przy-stępności muszą być wyraźnie i precyzyjnie sformułowane.

Jest pożądane, aby w konstrukcji kwestionariusza unikać takiego układu pytań, w którym zawarta byłaby sugestia treści odpowiedzi. Tzw. „pytania kontrolne nic powinny swej roli zdradzać przez swoje usytuowanie. czyli nie powinny towarzyszyć pytaniom, które mają „kontrolować".

Niebagatelną rolę w podnoszeniu tunkcji informacyjnej narzędzia odgrywa zestaw instrukcji. Część pytań, czasem znaczna opatrzona jest Odpowiednimi poleceniami typu: „właściwe podkreśl", „wybierz 2 główne możliwości" itp. Otóż wszelkie tego typu instrukcje muszą być formułowane w sposób wyjątkowo jasny i kategoryczny, choć grzeczny. Nie dość wyraźne sformułowanie zalecenia często odbiera pytaniu wartość poznawczą. Np. polecamy wybrać z podanej kafeterii 3 możliwości i oznaczyć je wedle ważności. Jeśli polecenie nie będzie dostatecznie jasne, wówczas część odpowiedzi nie będzie prawidłowo oznaczona i diagno-styczność całego pytania będzie znikoma.

Rzetelność uzyskiwanej wiedzy - poza wymienionymi już warunkami - zależy od wielu okoliczności towarzyszących. Przedmiot pytań powinien być określony przez jasno postawiony i konkretny problem badawczy. Pytania powinny być powiązane z głównym zagadnieniem i wyrażać hipotezy lub części hipotez badawczych, aby nie było wątpliwości. jakim zagadnieniom należy podporządkować poszczególne odpowiedzi. Same pytania pow inny być postawione w określonym porządku, zależnie od potrzeb i okoliczności. Unikać zatem należy sytuacji, w których pewne pytania zawierałyby sugestie odpow iedzi na następne pytania lub sugerowały odpowiedz na postawiony przez nie problem. Pow inno się unikać zapowiadania pytaniami pewnych zmian w środow isku lub podejmowania interwencji w konkretnych sprawach, bo to zmieni nastawienie badanego, spowoduje nadmierną ostrożność, bądź też próby podsuwania innych spraw, nadających się w- opinii badanego do zmiany lub interwencji, lecz. nie związanych z. tematem badań. W miarę potrzeby można używać pytań sondujących, jeśli odpowiedź jest niepełna lub wykrętna.

W technice prowadzenia wywiadu istotną rolę odgrywają tzw. pytania filtrujące, które decydują, czy następne pytanie lub kilka pytań należy badanemu zadawać. Np. badając rolę społeczną domu kultury w danym