PICT6138

258

między nieznaną i poszukiwaną cechą a jakąś inną cechą, której śred • w zbiorowości generalnej znamy dokładnie" (Rogoziński 1%6, _s 3,^ Przykładem takiego doboru próby byłoby postępowanie nauczyciela k z ry z dużej liczby uczniów o złych postępach w nauce wybrałby cdow określoną próbę dla poznania przyczyn takiego stanu rzeczy.

Prosty wybór losowy jest stosunkowo łatwym zabiegiem i polega n wylosowaniu pożądanej liczby przypadków indywidualnych spośród ^ łcj populacji metodą wyciągania kartek z puszki. Tak można wybrać p_r<s bę reprezentatywną spośród uczniów danej szkoły do badań ich środo wiska domowego, warunków nauki itp. Warunkiem poprawnee przeprowadzenia losowania jest konieczność umieszczenia wszystkich jednostek w zbiorze przeznaczonym do losowania. Schemat prostego wv boru losowego bywa stosowany w dwu wariantach: losowania zwrotnego i bezzwrotnego. Losowanie zwrotne zachodzi wówczas, gdy po wylosowaniu poszczególnego nazwiska lub cyfry odnotowujemy je i z powrotem wrzucamy do puszki. Zachowujemy wówczas absolutnie stałe prawdopodobieństwo wylosowania dla każdego nazwiska bądź cyfry. Natomiast przy losowaniu bezzwrotnym prawdopodobieństwo wylosowania ciągle wzrasta dla przypadków pozostających w urnie w miarę ubywania poprzednich kartek. Powtórne wyciągnięcie tego samego numeru lub nazwiska nie zmienia jego sytuacji wraca znowu do urny W praktyce nie ma większego znaczenia, jaki wariant dobom obierzemy. Ich wpływ na rzetelność badań jest niewielki bardziej teoretyczny niż praktyczny. Odmianą prostego wybom losowego jest systematyczny wybór losowy. Mamy z nim do czynienia wówczas, gdy z list imiennych losujemy co piąty przypadek (1.5. 0. 15... itd.) lub cyfry podziclne przez trzy (np. 3, 6, 9, 12... itd.). Zazna-zyć należy, że są to listy populacji generalnej, a więc zbiorowości pojadającej określone cechy. Nie można więc dokonywać takich operacji na powszechnym spisie mieszkańców danej miejscowości, gdy interesują nas tylko rodzice posyłający dzieci na zajęcia pozalekcyjne.

Warstwowy wybór losowy. Bardzo pożytecznym i wygodnym sche matem dobom próby reprezentatywnej jest wybór warstwowy. Stosujemy go wówczas, gdy mamy do czynienia z bardzo liczną populacją generalni Dzielimy wtedy całą zbiorowość na części, warstwy i losujemy oddziel nie reprezentację każdej warstwy, szukając dla każdej oddzielnie poszuki wanej wielkości, następnie obliczając średnią dla całej populacji. ^^ar‘ stwy trzeba dobrać tak. aby każda z nich była wewnętrznie niożłiwu

najbardziej jednolita z punktu widzenia badanej cechy czy badanych cech. Znaczy to równocześnie, żc warstwy między sobą powinny się jak najbardziej różnić. Załóżmy, żc pragniemy poznać sprawność nauki studentów danej uczelni w zależności od pochodzenia społecznego. Dzielimy wówczas całość studentów na 3 lub 4 grupy. Grupy te z kolei dzielimy na lata studiów i losujemy spośród nich proporcjonalną liczbę studentów dla każdej grupy. Grupy wewnętrznie są jednorodne pod względem pochodzenia społecznego i roku studiów, a także zewnętrznie wyróżniają się tymi samymi cechami. Dowolne operacje matematyczne dadzą nam wiedzę o każdej grupie oddzielnie, o zespołach grup. o całości studentów uczelni, stanowiących populację generalną. Naturalny podział warstwowy spotykamy w szkole. W innych przypadkach zasadą podziału na warstwy jest określona cecha iub zespół cech. pozwalający wyróżnić w populacji generalnej odrębne grupy.

Inną wersją takiego losowania jest zespołowy wybór losowy. Stosuje się go wówczas, gdy populacja generalna jest bardzo liczna i musimy dokonać wyboru podziału populacji na zespoły i wśród zespołów przeprowadzić losowanie. Zasadą wyróżniającą zespoły jest posiadanie określonej cechy, np. różnice terytorialne, poziom wykształcenia. Po wyróżnieniu zespołów dokonujemy losowania za pomocą prostego wyboru losowego. Załóżmy, że interesować nas będzie poziom wydatków na kulturę wśród nauczycieli szkół podstawowych jednego województwa. Dzielimy zbiorowość generalną na zespoły, np. gminy. Na podstawie prostego wyboru losowego dokonujemy wyboru odpowiedniej liczby gmin województwa i badamy zespoły nauczycieli pracujące w wylosowanych gminach pod kątem interesującego nas zagadnienia. W przypadku zespołowego wybom losowego nie musimy troszczyć się o jednorodność wewnętrzną zespołów. Zaletą tej procedury jest to. że przy jej pomocy można objąć badaniami duże obszary i liczne zbiorowości bez obawy popełnienia większych błędów. Metoda ta może mieć zastosowanie np. przy badaniu warunków dojazdów do szkoły młodzieży sporych regionów lub innych zjawisk wielkich środowisk wychowawczych.

Bardziej szczegółowe omówienie obliczania prób i schematów doboru losowego do badań wszelkiego typu znajdą zainteresowani w literaturze specjalistycznej, która przy zaawansowanych i poważnych badaniach okaże się bardzo pomocna.