PICT6177

choć traktowany jest jako ..miękka" metoda gromadzenia danych, zasad-niczo różni się od stosowanego w badaniach jakościowych, w których czę-sto nazwany jest dialogiem *.

Opisując Galtunga metodę dialogową (wywiad narracyjny nazywa się niekiedy dialogiem) P. Lukasicwicz zwraca uwagę na jej pięć zasadniczych cech: równość, współzależność, wspólnota, uczestnictwo, integralność".

Równość oznacza, że nie ma w dialogu lepiej wiedzącego, że nie ma rozmowy z pozycji lepszego, bardziej świadomego, czyli badacza. Obie strony mają wpływ na przebieg badania (badacz w fazie trzeciej i czwartej zadając badanemu pytania i badany w fazie drugiej, budując samodzielnie konstrukcję własnej wypowiedzi, używając specyficznego dla siebie języka i sposobu narracji). Obie strony mają także prawo do zadawania pytań.

Współzależność. Uczestnicy dialogu są od siebie wzajemnie zależni. Podczas ich spotkania odbywa się nie tylko wymiana informacji, lecz zdarza się. iż taka rozmowa zmienia jedną bądź obydwie strony. Pytania o pewne zagadnienia powodują uświadomienie sobie przez opowiadających znaczenia problemów, których one dotyczą, przypominanie niektórych faktów ze swego życia, jakichś ważnych wydarzeń czy wyborów. Podczas takiej rozmowy może odbywać się proces „redagowania swojej biografii*. Badacz zaś. przysłuchując się opowieści, także może zmienić swój pogląd na wiele spraw.

Wspólnota. Bardzo ważna dla dialogu (wywiadu) jest atmosfera, w której on się odbywa. Więź powstająca pomiędzy jego uczestnikami w dużej mierze decyduje o przebiegu badania i o jakości uzyskanych materiałów. Im mniej jest w takiej rozmowie sztuczności, formalności, im więcej intymności i wzajemnego zrozumienia, tym korzystniejsza atmosfera dla szczerej rozmowy.

Uczestnictwo. W dialogu aktywnie uczestniczą obydwie strony, wspólnie budujące wiedzę o zagadnieniu, będącym jego przedmiotem. Pytając) przyczynia się do owego budowania poprzez umiejętne podtrzymywanie

'• Np. M. Lobocki wyróżnia dialog jako samodzielną metodę badawczą, po ^{l0, a}^ odróżnić go od wywiadu stosowanego w strategii ilościowej. Por. M. Lobocki. op. cit.

^ I*. Lukasicwicz, Dialog jako metoda badawcza, „Teksty" 1979. nr 5.

M. Grabowska, Wywiad w Itadaniu zjawisk „trudnych". Przypadek polsku) n ‘S nolcl, (w:] Poza granicami socjologii, op. cit.

rozmowy, odpowiadający poprzez snucie swojej opowiefci. Obydwie ,,ronv uczestniczą tet w tworzeń,u syntezy, będącej swoistą i indyw.dualn, i wspólną interpretacją treści przekazanych w rozmowie

Integralność. Uczestnicy dialogu angażują w rozmowę cała swoja osobowość: zarówno swój sposób myślenia, jak i poglądy, postawy. system wartości. Jest to spotkanie dwóch jednostkowych światów które przekazują sobie własne doświadczenia i wiedzę. Nie jest możliwe wiec. aby poruszane tematy uznane zostały przez którąś ze stron za zbyt drażliwe lub nietaktowne, bowiem ich pojawienie się w wywiadzie, bądź ich brak jest wynikiem decyzji podjętej przez jego uczestników. To oni decydują na jakim poziomie otwartości chcą i mogą ze sobą rozmawiać. To badany ustanawia granice obszaru intymności i szczerości, do których dopuszcza pytającego.

Wywiad „jakościowy" ma formę rozmowy, w której badany ..oprowadza badacza po swoim życiu", lub po jego fragmencie, snuje opowieść, zastanawia się nad jakąś kwestią, wyraża własną opinię, komentuje jakieś zdarzenie. W takiej rozmowie nie unika się pytań sugerujących, prowokujących. czy nawet drażliwych”'⁵. Badany odpowiada na te pytania lub nie. w dużej mierze zależy to od panującej podczas rozmowy atmosfery. Zakłada się. że badani są odpowiedzialni za to. co mówią i potrafią zdać sprawę ze swej działalności, ze swego życia. Nie traktuje się ich odpowiedzi podejrzliwie, nie próbuje się w podchwytliwy sposób sprawdzać, czy mówią prawdę, obdarza się ich zaufaniem, zakładając, że zarówno to. o czym mówią, jak i to co pomijają, jest wynikiem dokonanego przez nich wyboru. Nie o wszystkim badany chce powiedzieć. Jednak dla jakości zebranych materiałów ważna jest otwartość i prawdomówność narratora, dlatego badacz powinien zwracać uwagę na wysyłane przez niego pozawerbalne sygnały, które potwierdzają, bądź podważają szczerość relacji. Tego typu sygnały warto jest zanotować, ponieważ mogą być pomocne w później ^S2ym opracowywaniu materiałów³⁶.    _f

Wywiad narracyjny powinien być prowadzony z pomocą magneto o ^nu- dyktafonu, itp. Jest to ważne, gdyż prowadzący skupiony na noto* -^n,u Spowiedzi, nie może brać udziału w rozmowie. Notatmk w polnej ^nilcrzc» tworzy rodzaj bariery, nie pozwala słuchający m na prze

^ Tamże, s. 157.

G. Moyscr, Non-staiidanlized... op. cit.