PICT6371

socjologii, psychologii, historii, itp. Związane to jest z ..pokrewieństwem” h;ulż względną jednorodnością podejmowanej problematyki badawczej pr/cz różne nauki, która może być związana np. z dojrzewaniem lizycznym. p_sy. chicznym, społecznym czy moralnym dzieci i młodzieży.

Generalizująca funkcja teorii wyraża się niekiedy w tworzeniu systemów pojęciowych w postaci modeli. .Model (lac. modutus - miara) to podobizna rzeczywistości. Jest miniaturowym wzorcem spełniającym rolę układu odni_c. sienią w stosunku do jakiegoś fragmentu badanej rzeczywistości, z uwzględ. nieniem jej specyficznych cech. To kopia kogoś lub czegoś. Od modelu wy. maga się. aby coś wyjaśniał. Cechą wyjaśnianą jest jakaś właściwość czy zbiór właściwości modelowanego przedmiotu lub zjawiska, np. model samochodu. model domu czy innej rzeczy fizycznej. Ponieważ model jest miniaturową reprezentacją czegoś, można się nim posługiwać podczas przeprowadzania. np. eksperymentu czy innych badań lub prób.

W naukach społecznych modele nic mają postaci fizycznej, lecz symboliczną. Oznacza to, że cechy charakteryzujące badane zjawisko, zdarzenie czy fakt empiryczny, są odtwarzane za pomocą pojęć. Opisują one te właściwości badanych zjawisk, które mają największy związek z badanym problemem. Pozwalają tym samym wyjaśniać związki pomiędzy dwoma lub więcej cechami, a także budować empirycznie sprawdzalne twierdzenia dotyczące natury Leli związków. Stosuje się je również po to. aby uzyskać wiedzę o tych zjawi-P<ach. które nie można bezpośrednio zaobserwować, np. o postawach, aspiracjach, zainteresowaniach, itp. [Cli. i I). Nachmias 2001, s. 60].

2.2. Komunikacyjna funkcja

Komunikacyjną funkcję spełnia teoria wówczas, gdy dostarcza jasnych i zrozumiałych informacji o interesujących badacza zjawiskach czy procesach. Niektóre teorie w tym i pedagogiczne, formułują swoje twierdzenia i pojęcia w formie mało komunikatywnej bądź wieloznacznej. Wynika to bądź z braku dostatecznej wiedzy o zjawisku, którego teoria ma dotyczyć, bądź z złożoności badanej problematyki i wynikających stąd trudności z jednoznacznym jej interpretowaniem. Pojęcia mało komunikatywne czy wieloznaczne prowadzić mogą do nieporozumień i zakłóceń w procesie komunikowania się specjalistów między sobą, co wyrażać się może w tym, że pojęcia nicdoprccyzowane lub wieloznaczne, będą przez każdego inaczej interpretowane. Zdarza się przecież, że różni badacze nadają różne znaczenie tym samym pojęciom. Kiedy posługujemy się terminem „II wojna światowa ‘ to wiemy, że oznacza ono wydarzenie militarne z 1939 roku. Powiemy, ze to lrągmcnt dziejów z historii Polski. Z terminem tym nie mamy żadnych innych skojarzeń. Natomiast posługując się takim pojęciem jak ,.mo-

tywacja , mo/.cmy mice większe czy mniejsze kłopoty z jednoznaczna zrozumieniem tego pojęcia, gdyż termin ten niekiedy jest używany zam * nie z. takimi podobnymi pojęciami, jak np. ..zamiłowanie” ' dążenie" ..oddziaływanie”. Zakres znaczeniowy tych pojęć jest różny’mimo ze każdy z nich odnosi się do podobnego zjawiska, jakim jest skłonność (najczęściej trwała) do podejmowania wysiłku na rzecz realizacji jakiś celów mających zaspokoić pewną potrzebę. Komunikatywność teorii, powiązane być musi z potrzebą zrozumienia, że treść innych podobnych pojęć, może być bliskoznaczna a nawet równoznaczna z pojęciem przez nas stosowanym. Wskazuje to nic tylko na potrzebę, ale i konieczność formułowania pojęć w taki sposób, aby ich treść wyczerpywała całość zakresu tego pojęcia. Z tych względów, pojęcia składające się na jakąś teorię, powinny być formułowane jednoznacznie, aby były komunikatywne.

2.3. Predyktywna funkcja teorii

Predyktywna funkcja teorii sprzyjać powinna przewidywaniu i antycypowaniu określonych zjawisk lub stanów rzeczy i nadania ich biegowi określonego kierunku. Funkcję predyktywną może teoria pełnić tylko wówczas, gdy z zespołu teoretycznych przesłanek można wnioskować o zajściu innych zjawisk czy procesów, które są ich skutkiem. I tak. np. znając „teorię postaw" i jej wpływ na zachowania ludzi i wiedząc np., że nauczyciel o postawie demokratycznej może uzyskać w procesie wychowania znacznie większe efekty niż nauczyciel o postawie autokratycznej i stwierdzając zarazem, iz nauczyciel jakiejś klasy jest osobą o postawie autokratycznej, można z dużym prawdopodobieństwem przewidywać, że stosunki między uczniami danej klasy a nauczycielem o takiej postawie, w najbliższym czasie nic będą najlepsze i że wyniki procesu wychowania zapewne nie poprawią się. Wiedząc np.. że wysoki poziom aspiracji edukacyjnych jest warunkiem koniecznym do podjęcia studiów, i stwierdzając, że u większości maturzystów brak tej cechy w odpowiednim nasileniu, możemy przewidywać, że nie podejmą oni nauki w szkołach wyższych. Predyktywna funkcja teorii pedagogicznych jak i ich wartość, przejawia się w możliwości przewidywania różnych zjawisk, które mogą zajść w bliższej lub dalszej przyszłości.

2.4. Praktyczna funkcja teorii

Potrzeby praktyki muszą być przez teorię uwzględniane, leoria spełnia wówczas swoją rolę, gdy dostarcza wiedzy niezbędnej do tego. aby skuteczniej i efektywniej organizować w praktyce procesy wychowania. Jej prakt>-

59