pkm osinski50

98    1. Konstruowanie maszyn

—    typ BI — normy dotyczące poszczególnych aspektów i czynników związa- I nych z bezpieczeństwem, np. bezpiecznej odległości, temperatury powierzchni, hałasu. drgań, pyłów, substancji chemicznych, mikroklimatu itp.,

—    typ B2 — normy dotyczące rodzajów środków służących bezpieczeństwu i stosowanych w wielu różnych maszynach, np. dotyczące osłon, urządzeń oburęcz. nego sterowania, urządzeń czułych na nacisk, urządzeń blokujących,

—    typ C — noimy zawierające szczegółowe wymagania dla poszczególnych maszyn lub grup maszyn.

W procesie projektowania konkretnej maszyny istotne jest zatem ustalenie odnoszących się do niej przepisów i norm. Najprostsza sytuacja jest wówczas, gdy istnieją norm.y typu C, gdyż zawierają one wymagania odnoszące się do danej maszyny i nie mą bezpośredniej konieczności sięgania do norm innych typów. W przeciwnym razie należy skorzystać z norm pozostałych typów, wybierając i uszczególawiając postanowienia odnoszące się do projektowanej maszyny. Oprócz wymagań normatywnych w procesie projektowania należy uwzględniać dane wynikające z analizy przyczyn i okoliczności wypadków i następstw zdrowotnych, które zaistniały w procesie użytkowania podob-nych maszyn. Opinie i uwagi bezpośrednich użytkowników o powstających sytuacjach niebezpiecznych, które tylko dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności nie doprowadziły do wypadków, oraz o innych zagrożeniach i uciążliwościach występujących podczas użytkowania podobnych maszyn stanowią ważne źródła uszczcgóławiających danych wyjściowych do projektowania maszyn. Świadomość ważności tych danych powinna stymulować, zwłaszcza producentów, do ich systemowego zdobywania i gromadzenia, np. w komputerowych bazach danych.

Stosując technikę komputerową, można w skuteczny sposób świadomie wpływać na poziom bezpieczeństwa maszyn i związanego z nim poziomu ryzyka zawodowego, już w procesie ieh projektowania.

Projektując maszynę lub stanowisko pracy, de facto kształtujemy wzajemne relacje w systemie człowiek maszyna środowisko. Z komputerowym zapisem konstrukcji wiąże się możliwość współdziałania modelu maszyny z modelem człowieka i modelem środowiska w trakcie procesu projektowania. Komputerowa symulacja działania systemu człowiek-maszyna-środowisko wymaga na ogół połączenia modeli człowieka i maszyny w określonym środowisku. Należy dążyć, aby proces projekto- I wania maszyny przebiega! od początku na modelu bryłowym w pełnym powiązaniu z trójwymiarowym modelem człowieka! otoczenia.

W procesie projektowania należy przeprowadzać symulacje komputerowe możliwych stanów pracy projektowanych obiektów technicznych i czynności operatora.

W związku z tym należy na wstępie określić:

-    cechy psychofizyczne populacji przyszłych użytkowników projektowanej maszyny lub siunowiska pracy (pleć, wiek, sprawność fizyczna i psychiczna),

-    podział funkcji pomiędzy człowiekiem a projektowaną maszyną i innym wyposażeniem stanowiska pracy,

— podstawowe czynności robocze związane z eksploatacją i sposób jeb wyko* Bywania,

—    najbardziej charakterystyczne czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe stwarzane przez maszynę dla człowieka i środowiska,

—    wpływ czynników środowiska na warunki pracy maszyny i operatora.

Analizując wyniki symulacji, można racjonalnie kształtować poszczególne węzły

konstrukcyjne, przyjmując jako kryteria optymalizacji wskaźniki związane z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia. Elementami i układami szczególnie istotnymi ze względu na bezpieczeństwo i ochronę zdrowia są: elementy i układy zapobiegające przeciążeniom i innym naruszeniom normalnych warunków funkcjonowania maszyny, środki ochrony zbiorowej (np. osłony) stosowane ze względu na likwidację lub ograniczenie ekspozycji człowieka na nic wyeliminowane konstrukcyjnie czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe, układy sterowania, wyposażenie pneumatyczne i hydrauliczne, wyposażenie elektryczne, dodatkowe środki niezbędne w sytuacjach niebezpiecznych. Istotne jest dobranie właściwych materiałów, racjonalne kształtowanie bezpiecznych odległości pomiędzy elementami, konstrukcyjne ograniczanie ekspozycji na czynniki niebezpieczne i szkodliwe, eliminowanie ostrych krawędzi i naroży, wystających części itp, zapewnienie możliwości odłączania i wytracania energii, umożliwienie bezpiecznego dostępu do miejsc wykonywania wszystkich czynności związanych z użytkowaniem maszyny, zapewnienie bezpieczeństwa przy przemieszczaniu maszyn tub ich elementów, zapewnienie możliwości rozpoznawania i lokalizacji usterek.

W procesie projektowania należy także uwzględnić podstawowe wymagania ergonomii poprzez: zapewnienie wygodnej pozycji ciała i unikania zbędnych jego ruchów podczas użytkowania maszyny, zapewnienie dobrej widoczności procesu pracy i otoczenia, unikanie rytmu pracy operatora wymuszanego automatycznie cyklem roboczym maszyny, dostosowanie maszyny trzymanej bądź prowadzonej ręcznie a także elementów sterowniczych do możliwości fizycznych człowieka i jego charakterystycznych ruchów oraz do budowy anatomicznej kończyn, dostosowanie elementów informacyjnych do możliwości psychofizycznych człowieka, unikanie drgań, hałasu, oddziaływań ekstremulnych temperatur i innych czynników szkodliwych.

Problemy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia powinny także znaleić miejsce w przekazywanej użytkownikowi dokumentacji techniczno-ruchowej (DTR) lub instrukcji obsługi.