pkm osinski99

196 4. I.oł.yskownnic

Tablica 4.1. Onenlacyine wartołci nicrńwnoicl powierzchni czopa i panewki

Sposób obróbki	i mm
Czopy bardzo stadko szlifowane docierane lob polerowane	0,0024-0,OM '
Owp) ątadko szlifowane lub toczone siopcm twardym	0.003-0,006
Czop) gładko toczone lub szlifowane	0.006-0,016
Czopy normalnie toczono	0,030+0,040
Panewka z brązu toczona diamentem	0.002-0,00]
Panewka ze stopu łożyskowego toczona diamentem	0,001 +0,003
Panewka z brązu toczona lub rozwierania	0,006 - 0,016 ^1
Panewka n stopu błyskowego toczona lub rozwiercanu	0,004+0,013

łożysko pracuje w warunkach tarcia mieszanego. W szczególności zachodzi to w łożyskach o skąpym smarowaniu (trudno dostępnych), wolnobieżnych, o przetj. wanej pracy, o pracy z drganiami, przy tanich niezbyt gładko wykonanych łojakach.

4.4. Materiały łożyskowe

Dla prawidłowej eksploatacji łożyska sprawa istotną jest właściwy dobór nule-riałów współpracujących ze sobą w procesie ślizgania się powierzchni czopa i pi newki. Czopy są najczęściej stalowe, natomiast materiały panewki są różnorodne Materiały tc muszą sprostać wielu wymaganiom. Podczas pracy łożyska następuje nieuchronne zużywanie się materiału. Nawet przy zapewnieniu warunków tatca płynnego istnieją okresy pracy pr/y tarciu mieszanym lub granicznym, podczas których nie da się uniknąć zużywania. Ogólnym założeniem jest, aby z dwóch stykających się elementów zużywał się tylko jeden i to łatwiejszy do naprawy lub wymiany. Tym elementem jest w łożysku panewka. Toteż materiał powierzchni panewki jest z reguły mniej odporny na zużycie od czopa. Powinien być poza tym bardziej odkształcalny, tak aby uginał się pod twardszymi zanieczyszczeniami i umożliwiał ich wypłukanie przez olej. W procesie docierania materiał panewki powinien się ścierać w sposób umożliwiający dopasowanie się powierzchni czop i panewki. Z drugiej strony, zużycie materiału nie powinno następować zbyt szybko Ważna jest dobra przyczepność smaru.

Materiał panewki powinien cechować się właściwościami przcciwzaturciowyim w warunkach, gdy zawiedzie smarowanie. Powinien kosztem uplastycznienia, a iu wet częściowego topienia umożliwić krótkotrwałą pracę bez zniszczenia w takich warunkach. Dobra przewodność cieplna jest wymagana dla umożliwienia szybkiego odpływu ciepła z łożyska i utrzymania niezbyt wysokiej temperatury pracy. Wii^-nymi cechami są także mała rozszerzalność cieplna, odporność na korozję, duś wytrzymałość mechaniczna na obciążenie statyczne i dynamiczne, a także dobra •fbrabialność oraz niska cena.

Liczba stosowanych materiałów łożyskowych jest bardzo duża Najczyściej jiosowane są w budowie maszyn brązy i stopy łożyskowe (metale białe)

Brąsy najczęściej cynowe i ołowiane stosuje się jako odlewnicze. Brązy ta dobrymi materiałami łożyskowymi o dużej twardości i wytrzymałości, nadającymi iię do pracy w wurunkach obciążeń zmiennych i uderzeniowych. Czop łożyska i z panewkami z brązu powinien być utwardzony. Na panewki zalecane są iift-| stępujące brązy: B 10, B Itl, B 102. B 555, B 1010. B 476, B 1032, B 331, B 520,

I BA 1032, B 6. Do wylewania zaleca się B 520.

Gorsze od brązów właściwości cierne mają mosiądze. Cechują się one mniejszą I wytrzymałością zmęczeniową, natomiast lepszą odpornością na podwyższone tem*

¹ peratury i są tańsze. Stosuje się mosiądze: MM 47, MM 55, MA 58. MK 80, MO 59 Do najczęściej stosowanych materiałów należą stopy łożyskowe. Są to nisko-topliwe stopy cyny, ołowiu, miedzi i antymonu, czasem z dodatkiem wapnia, sodu. kadmu lub arsenu. Rozróżniamy stopy cynowe, w których podstawowym ilościowo składnikiem jest cyna, i ołowiowe. Kilka rodzajów stopów znormalizowanych podano w tabl. 4.2. Stopy te stosuje się wyłącznie jako warstwy ślizgowe wylewane na powierzchnię panewki wykonanej ze stali lub żeliwa. Obok dobrych właściwości dernych i dobrej odkształcalności cechuje je łatwość wylewania warstwy ślizgowej dzięki niskiej temperaturze topnienia. Dzięki temu łatwa jest naprawa zużytych łożysk przez ponowne pokrycie ich warstwą stopu. Łatwa jest również ich obróbka i docieranie. W warunkach awaryjnych przy podwyższonej temperaturze warstwa dizgowa topi się, chroniąc czop i panew przed zniszczeniem, natomiast sama warstwa ślizgowa może być bez trudu odtworzona. Grubość warstwy ślizgowej wynosi na ogół od kilku dziesiętnych milimetra do kilku milimetrów. Przy dobrym pizygotowaniu powierzchni panewki przez opiaskowanie i pocynowanie, stop lożys-I kowy dobrze do niej przylega. Przy innym wykonaniu daje się rowki na powierzchni panewki w celu silniejszego związania warstwy ślizgowej z panewką. Kształty iorientacyjnc wymiary przekroju warstwy i rowków przedstawiono na rys. 4.17.

Rys. 4.17. Wymiary warstwy itupu lotytkomtą.