polski ubior7

ność wysunięcia dłoni lub jej oparcia na rękojeści szabli. Oprócz delii reprezentacyjnych z dużymi kołnierzami noszone były delić o długości źupana lub nieco tylko od niego dłuższe. Zwykle odznaczały się one brakiem kołnierza i skłóconymi do łokcia rękawami (rys. 83). Delię można było nakładać na rękawy ubioru spodniego (fot. 14), narzucać na ramiona, spinając poH szyją (rys. 8T albo nosić spiętą pod szyją — z prawym rękawem nałożonym, a na lewe ramię tylko narzuconą (fot. 15).

Do ubiorów, które zostały wprowadzone za panowania króla Stefana, należały kopicniaki (od nazwy tureckiej kopenek, czyli płaszcz ochronny od deszczu), prawdopodobnie w dwóch rodzajach. Pierwszy z nich miał długość i formę dostosowaną do ochrony przed deszczem. O takim przeznaczeniu ubioru informują często źródła pisane, które równocześnie podają, iż „kopicniaki od deszczu” szyto zwykle z lazurowej karazji, najczęściej podszywając je kirem (sukno najgorszego gatunku). W inwentarzu ubiorów Stefana Batorego jak i w wielu inwentarzach mieszczańskich są wzmianki o kopieniakach i pół-kopieniaczach. Oba te ubiory były do siebie podobne, z tym jednak, że półkopicniaczc były krótsze. Rysunek kroju z książki krawieckiej miasta Wschowy z 1640 r. ukazuje kopieniak jako ubiór krótki, bogato przyozdobiony pasmanterią (rys. 85a). Takie samo wyobrażenie o kopicniaku przekazuje rycina z 1617 r. (rys. 85b). Prawdopodobnie z dawną nazwą kopicniaka połączono później tylko krótką formę ubioru półkopieniacza.

Istotnym szczegółem uzupełniającym polski strój narodowy były nakrycia głowy, wykazujące duże zróżnicowanie formy i wykończenia. Najczęściej zakładano kołpaki (rys. 74b), czapki z obrzeżeniem futrzanym i aksamitną główką o różnej wysokości (rys. 81, 84, 85b) lub z odstającym od główki i rozciętym na przodzic, czasem z kitą czarnych czaplich lub strusich piór (fot. 11, rys. 80), a także czapki filcowe, tak chętnie noszone przez Stefana Batorego (fot. 13). W okresie rządów tego władcy rycerską ozdobą czapek z futrem były szko-fie przeniesione z mody wigierskiej, wykonywane w technice filigranu z cennych metali i wysadzane kamieniami (fot. 16).

Obuwie męskie ulegało w ciągu XVI w. różnym zmianom. Na po-

85. Kopirnitik: a — krój z 1540 i. ; b — z r(kaivanu dekorac yjnit r> ici(lyrn I. ozdobiorty pa*mnilrrit:, począttk A l 7/ ic.

67