polski ubior5

skiego, zmarłego w 1628 r. Rekonstrukcja ubioru (oparta na rysunku kroju) ukazuje dość krótki żupan z kołnierzem lekko podwyższonym w tyle i łagodnie obniżonym w przodzic (rys. 101). Ów żupan został uszyty z adamaszku o dużym wzorze, nazwanym a mandorla jiorita. Od roku 1640 żupany wydłużyły się z tyłu (rys. 102), rozszerzyły, a w miejsce podwyższonego z tyłu kołnierza wprowadzono kołnierz lekko na przodzie rozchylony, o jednakowej wysokości (fot. 30). Charakterystyczne dla żupanów były rozszerzone ramiona i szerokie górą, a zwężające się dołem rękawy, które robiły wrażenie nieco przydługich. Wszystkie te elementy zostały uwzględnione w żupanie ze złocistego atłasu, zachowanym w Muzeum Narodowym w Krakowie (fot. 31). Jest on zapinany na drobne pasmanteryjne guzy, z nic-odcinaną z przodu i z tyłu linią stanu i grupującymi się w tyle przy kieszeniach fałdami. Istotnym szczegółem wykończenia żupanów było głębokie zachodzenie lewej połowy ubioru na prawą, a także przyozdabianie brzegów kołnierza i przodu jedwabnym złotym sznureczkiem, z którego robiono pętlice i guzy (fot. 32).

W latach sześćdziesiątych XVII w. kołnierz żupana znowu zmienił swój krój. Stał się niższy, o skośnie ściętych narożach (fot. 33), czego przykładem może być zachowany żupan trumienny z brązowego drobnowzorzyslego adamaszku (fot. 34). Przyjął się zwyczaj przewiązywania żupanów jedwabnymi pasami, które rozpowszechniły się w Polsce w wieku XVIII. Pasy przywożone do Polski z Turcji i Persji, rzadziej z Chin i Indii, były arcydziełami orientalnej sztuki zdobniczej i podobnie jak inne wschodnie artykuły luksusowe były odwzorowywane przez polskich rzemieślników. Wyroby krajowe różniły się jednak od pasów wschodnich, których miały być kopią; icłi oryginalność a równocześnie rodzimość polegała na wprowadzeniu nowych motywów zdobniczych.

Obok w-schodnich pasów' jedwabnych od połowy wieku modne były u nas pasy „siatczanc", wiązane przez pasamoników w' elastyczną siatkę węzłów z cienkiego kręconego jedwabiu. Pasy te nosiły również nazwę „sakiewskicli" i miały zwykle ażurowe, ozdobne szlaki. Cenniejsze ich okazy wykończone były nitką złotą, wplecioną przy zwisających końcacłi z wisiorami (fot. 35). W zależności od koloru odzienia

102. Obiór jeździecki -Żupan z wysokim kołnierzem oraz pętlicami, buty u>(gierskie Z cholewami

85