prapol034

giwał się sztyletami miedzianymi z rękojeścią drewnianą przymocowaną trzema nitami (Jask. Ciemna w Ojcowie).

Dalsi koczownicy ze wschodu

Podobnie jak ludność ceramiki sznurowej, napierająca od zachodu, zalała niemal całą Polskę, tak samo drugi wielki lud koczowniczy posługujący się ceramiką Iz w. pra-ugrofińską, który już w II okresie neolitu zajął północno-wschodniej ziemie Polski, zapuszczał się w ciągu III okresu młodszej epoki kamiennej coraz dalej w głąb Polski, dochodząc wreszcie-ku zachodowi aż do Odry. Równocześnie dotarł on ku południowi aż do okolicy Rzeszowa i północnych powiatów Rusi Czerwonej (złoczowskiego i sokal-skiego) oraz do Ukrainy. Mieszając się z innymi ludami współcześnie lub dawniej tu osiadłymi i ulegaiąc ich woły-, wom przetworzył znacznie pierwotną swą kulturę. Wyraziło się to przede wszystkim w ceramice. Młodszą fazę rozwoju kultury praugrofińskiej znamionują m. in. garnki

0    esowatych profilach z płaskim dnem oraz misy z brzegiem zagiętym do środka, zdobione bądź odciskami sznura obwi-janego czy zwykłego bądź też tzw. ściegiem bruzdowym. Ornament sznura obwiianego odciskano patykiem, naokoło którego owinięto kilka lub kilkanaście zwojów sznura. Jako ścieg bruzdowy określamy ozdoby wykonywane narzędziem dłutowatym żłobiącym bruzdę, a zarazem gęsto przy sobie ■wyciskane zagłębienia na jej dnie. Obu ornamentom towarzyszą zazwyczaj głębokie dołki wytłaczane okrągłym lub czworograniastym patykiem lub też guzki wyciskane od wewnątrz naczynia. Obie techniki zdobnicze są współczesne

1    występują nieraz obok siebie na tych samych naczyniach. Naczynia z odciskami sznura zwykłego świadczą zapewne

0    wpływie ceramiki sznurowej, natomiast inna grupa naczyń z ornamentyką stemplową wykazuje w doborze i układzie wątków zdobniczych oddziaływanie kultury amfer kulistych. Już poza obecnymi granicami Polski na Wileńszczyźnie

1    Białorusi występuje ceramika zdobiona poziomymi pasmami trójkątów zazębianych na przemian skośnie kresko-watych. Stąd zapewne ten motyw zdobniczy dostał się do grup: rzucewskiej i ukraińskiej ceramiki sznurowej. Te i inne związki (por. wyżej str. 53—54) z różnymi współcześnie istniejącymi kulturami pozwalają nam określić chronologię młodszej ceramiki praugrofińskiej.

r

Wśród narzędzi oprócz wspomnianych już wyżej (sir. 54) źłobców kamiennych inne swoiste typy stanowią siekierki kamienne o owalnym przekroju z obuchem nieco zwężonym na bokach oraz szerokie płaskie motyki z otworem dla trzonka. Narzędzia te a podobnie i Czekany bojowe, o których mówimy niżej, wytwarzano ze skał krystalicznych, natomiast krzemienia używano wyłącznie do wyrobu mniejszych narzędzi i broni (grocików strzał). Nieliczne bowiem większe narzędzia krzemienne np. 'siekierki dwuścienne o przekroju soczewkowa tym i piłki sierpowate oraz broń z tego surowca (groty oszczepów) znajdowane na terytorium kultury praugrofińskiej są wyrobami obcymi, sprowadzanymi od sznurowców nad górnym Bugiem. Jest to tym dziwniejsze, ponieważ ludność praugrofińska rozporządzała doskonałym surowcem krzemiennym, wydobywanym m. in. z warstw kredowych w Krasnej wsi, w pow. wołkowyskim, gdzie stwierdzono istnienie neolitycznych kopalń krzemienia. Wśród grocików strzał kultury praugrofińskiej panuje ogromna rc-zmailość. Obok używanych w starszej fazie (por. str. 47) grocików lancetowatych, liściowatych czy też trójkątnych z wyodrębnionym trzoneczkiem spotykamy też okazy sercowate, dalej krzyżowale, które powstały z grocików trójkątnych z trzonkiem przez silne wgięcie boków oraz grociki rombowate. W skład uzbrojenia wchodziły jeszcze czekany typu fatjanowskiego. inny rodzaj czekanów, pochodzących od jutlandzkich toporów z podwójnvm ostrzem i toporki rombowate lub pięcioboczne o prostokątnym przekroju. Obok tych form rodzimych spotykamy też nieliczne okazy importowane z Finlandii czy Danii. Ludność prafińska w Polsce używała licznie ozdób bursztynowych, wyrabianych masowo na mierzei kurońskiej, gdzie odkryto ich pracownie. Oprócz rozmaitych odmian paciorków i wisiorków, używanych także przez inne ludy neolityczne, nosili przedstawiciele kultury praugrofińskiej także amulety bursztynowe w postaci stylizowanych figurek ludzkich i zwierzęcych (ryc. 13 2). Ani o mieszkaniach. maiących zapewne charakter szałasów, ani o obrządku pogrzebowym omawianej ludności nie potrafimy niestety dotąd powiedzieć nic pewnego. Jak się zdaje, ludność ceramiki prafińskiej przetrwała w Polsce środkowej i wschodniej w głąb epoki brązowej, używając nadal narzędzi kamiennych.

Trzeci lud koczowniczy, zjawiający się pod koniec młod- • szej epoki kamiennej na Śląsku i w Malcpolsce, przybył do

61