Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce wolnorynkowej G Gołembski (94)

95

2. Elastyczność, równowaga i użyteczność...

dostosowawcza jest wysoka, choć oczywiście nie natychmiastowa w krótkim czasie. Stąd też równowagę na rynku hotelarskim i tour operatorskim można opisać przy pomocy rysunku 15.

Prawidłowości te zostały potwierdzone w fazie gwałtownego wzrostu popytu turystycznego w wysoko rozwiniętych krajach Ameryki Północnej i Europy Zachodniej. Przeżyły one fazę boomu turystycznego w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Skutkiem wzrostu popytu był wzrost cen, który spowodował szybki rozwój inwestycji hotelarskich i rosnące zróżnicowanie podaży. W czasie krótkim ceny na usługi noclegowe rosły, potem wzrost ten był coraz wolniejszy, aż wreszcie doszło do pełnej stabilizacji. W biurach podróży ceny w krótkim czasie rosły wolniej, natomiast do stabilizacji dochodziło już po 1-2 latach.

W okresie boomu turystycznego, który przeżywamy obecnie w Polsce, ceny usług tour operatorskich (turystyka wyjazdowa) nie rosną, bowiem w wielu modnych w Polsce krajach recepcyjnych (Hiszpania, Włochy, Austria) występuje nadwyżka podaży usług noclegowych. Tymczasem w kraju (gdzie zdolności dostosowawcze bazy hotelarskiej jeszcze nie zostały wyczerpane) i poza jego granicami ceny wyrównują się, przyczyniając się tym samym do dalszego wzrostu atrakcyjności turystyki wyjazdowej.

Przyczyną nadwyżki podaży usług noclegowych (oprócz dokonywanych inwestycji) były też bez wątpienia skutki nieuchronnego spadku użyteczności krańcowej wielu produktów turystycznych.

Zjawisko użyteczności krańcowej nie było do tej pory omawiane w badaniach ekonomicznych nad turystyką. Jest ono zresztą zjawiskiem z pogranicza ekonomii i psychologii. Na ubogość i jednostronność ujęć ekonomicznych zwracano już zresztą uwagę. Podkreśla się, że w analizie ekonomicznej stosowane są niejasne założenia o racjonalności wyboru konsumenta i wyolbrzymia się role obserwacji zachowań prawie całkowicie ignorując wyjaśnienia psychosocjologiczne¹.

Użyteczność jest pewną konstrukcją analityczną, wykorzystywaną w celu wyjaśnienia sposobu, w jaki racjonalnie zachowujący się konsumenci dzielą swój ograniczony dochód pomiędzy dobra, które przynoszą im zadowolenie czy też są dla nich użyteczne. Zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej, przy zwiększającej się konsumpcji wprawdzie użyteczność całkowita rośnie, ale w coraz wolniejszym tempie. Wynika to z faktu, że przyrost użyteczności dodany w wyniku skonsumowania ostatniej jednostki dobra zmniejsza się miarę konsumowania coraz większej ilości dobra. Innymi słowy,

1

Wg: M. S. Sinclair, M. J. Slabler, The tourism..., op. cit., s. 20.