Psychologia ogólna28

I

z

Wyniki tc były podobne do ogłoszonych w poprzednim eksperymencie Lazarusn i jego współpracowników (Speisman, Lazarus, MordkolT, David* son, 1964). W eksperymencie prezeniowano film przedstawiający rytuał prymitywnej inicjacji, w którym dochodziło do nieprzyjemnego zabiegu obrzezania nastolatków. Badani oglądali l i lm, któremu towarzyszyła jedna z trzech różnych ścieżek dźwiękowych. Jedna grupa słuchała narracji, w której kładziono nacisk na ból, okaleczanie i możliwe konsekwencje zdrowotne związane z rytuałem obrzezania (warunki traumatyczne). Drugą-informowano w sposób negujący istnienie bólu i konsekwencji zabiegu, a sami uczestnicy rytuału wydawali się chętni i uszczęśliwieni, ponieważ umożliwiał on wkroczenie w dorosłość (zjawisko negowania). TYzecia grupa usłyszała oderwany opis rytuałów z perspektywy antropologicznej (zjawisko inlclcktualizowania), natomiast ostatniej pokazano film bez żadnej narracji. Wyniki badań pokazały, że poziom stresu był znacznie niższy u członków tych grup, w których zastosowano negowanie, inlelektuali-zowanie i brak narracji w porównaniu z osobami z grupy informowanej o traumatycznym charakterze rytuału. A zatem ponownie udowodniono, że instrukcje oparte na negacji i intelektualizowaniu pozwalały ocenić sytuację jako mniej zagrażającą, podczas gdy instrukcje przedstawiane osobom z grupy traumatycznej kładły nacisk na te aspekty filmu, które mogły zostać uznane za stresujące. Badania te. jak również wiele innych przeprowadzonych przez Lazarusa i jego współpracowników, dostarczyły silnego dowodu na to. że nie można dobrze zrozumieć stresu jedynie w kategoriach sytuacji. Filmy, które pokazywano różnym grupom badanych, były takie same, a okoliczności, w których je oglądano — podobne. Jednak poprzez zmianę interpretacji dokonaną podczas oglądania filmów (za pomocą manipulacji ścieżką dźwiękową i narracją) uczeni mogli zaobserwować różne reakcje stresowe.

Powinno się również podkreślić, że w niektórych badaniach przeprowadzonych przez Lazarusa i jego współpracowników odkryto inne źródło zmienności reakcji stresowych, a mianowicie pewne predyspozycje osobowości lub skłonności do oceniania wydarzeń w szczególny sposób. Badając reakcje na film przedstawiający rytuał inicjacji, Speisman i inni (1964) zauważyli, że badani z predyspozycjami do stosowania mechanizmu negowania jako sposobu radzenia sobie z przykrymi wydarzeniami, reagowali większym stresem na ścieżkę dźwiękową z oderwaną inielcktualizacją niż na ścieżkę z zaprzeczaniem. Możliwe było leż zachowanie odwrotne u tych. którzy zazwyczaj radzili sobie ze stresem za pomocą inlclcktualizowania zagrożenia.. .Nitdal odkrywano, że różnice w ocenie s;| odpowiedzialne /a zmiany reakcji stresowej, ale pokazano różne ich /rodła - zmienne sytuacyjne'lub osobowościowe wpływały na sposób, w jaki siresor był zwykle oceniany.

Naturalnie nie należy zapominać o istotnych różnicach pomiędzy stre-sorami chronicznymi, wykorzystywanymi przez badaczy takich jak Selye w demonstracji reakcji stresu biologicznego a gwałtowniejszymi slrcsorami psychologicznymi, stosowanymi np. przez Lazarusa. Ich podstawa mogą być różne psychofizjologiczne mechanizmy związane z procesami stresu. Nic należy jednak lekceważyć znaczenia pracy Lazarusa. która wyraźnie pokazuje rolę oceniania w określonych sytuacjach stresowych. A zatem oceniamy stresory. z którymi mamy do czynienia, i tylko te uznane za zagrażające wzbudzają reakcję stresowa. Po nie zdanym egzaminie przy ocenie lego wydarzenia bierze się pod uwagę wiele czynników. Ludzie mogą się zastanawiać, w jakim stopniu porażka wpłynie na ich oceny końcowe, czy maja za to winić siebie, czy raczej trudny test. w jaki sposób porażka wpłynie na ich samoocenę i jak bardzo zależy im na ocenach. Jeśli oblany egzamin nie zaważy na ocenie, jeśli nie zależy im na efekcie testu, a porażka nie zagraża ich samoocenie, to nie doświadcza stresu. Jeśli jednak niezdarne jest postrzegane jako zagrażające, to stres prawdopodobnie się pojawi.

• Rola mechanizmów oceny w procesie stresu została dowiedziona i ogólnie zaakceptowana. To doprowadziło do ważnych dodatkowych badań skoncentrowanych na długoterminowym radzeniu sobie i takich sposobach oceniania, aby za ich pomoc;) wpływać na okazywane reakcje stresowe. Różne metody radzenia sobie zostań;) omówione poniżej.

STRATEGIA RADZENIA SONIE

Opisane powyżej badania jasno pokazują, że oddziaływanie jakiegokolwiek mogącego wywołać stres wydarzenia zależy od tego. jak dana osoba je ocenia i jak sobie z nim radzi. Narażeni na działanie.potencjalnie stresującej sytuacji, oceniamy nasze położenie i dokonujemy s;|dów. w jakim stopniu jest ono dla nas niebezpieczne. Lazarus i Launiert ló7X) wymienili kilka możliwych ocen sytuacji: wydarzenie może być oceniane jako nic inaj;|ce zwi;)/.ku (analizowane wydarzenie nie wpływa na dan;| osobę). jako