PTDC0033

CZUCIOWE OKOLICE KORY MÓZGOWEJ

WZGÓRZE

UKŁAD

LIMBICZNY \\ _f

DROGI

PRZYŚRODKOWE

DROGI BOCZNE

ŚRÓD-

MÓZGOWIE

DROGI HAMUJĄCE

SYGNAŁ WSTĘPUJĄCY Z KIKUTA

NERWIAK

RDZEŃ KRĘGOWY

DROGI NERWOWE, którymi przenoszone są sygnały z ciała do mózgu. Po utracie kończyny komórki nerwowe w odnerwionej części rdzenia kręgowego i mózgu wykazują intensywną spontaniczną aktywność i wytwarzają serie potencjałów.

/

jent ma otwarte oczy. Niektóre osoby z paraplegią skarżą się, że ich nogi wykonują stałe męczące i powodujące ból pedałowanie, nawet jeśli leżą one nieruchomo na łóżku. Odczucia fantomowe opisywane są także przez pacjentów, u których dokonuje się znieczulenia w obrębie rdzenia kręgowego, na przykład przy znieczuleniu lędźwiowym u rodzących.

Według najstarszych koncepcji zjawisko kończyn fantomowych i towarzyszących im bólów wiąże się z powstającymi w kikucie ner-wiakami — guzkami, w które wrastają odcięte gałązki nerwów. Ner-wiaki - wytwarzają nadal impulsy, które przesyłane przez rdzeń kręgowy i część wzgórza (struktury stano

wiącej główną stację przekaźnikową w mózgu) docierają do kory somato-sensorycznej (czuciowych okolic kory. i mózgowej — przyp. tłum.). Te polaf korowe są, według klasycznych założeń budowy układu nerwowego, prawdopodobnie odpowiedzialne za odbiór wrażeń czuciowych.

^J r—7 godnie z tą koncepcją leczenie f bólów powinno polegać na za-/L Jblokowaniu przewodzenia impulsów w dowolnym miejscu drogi czuciowej. W związku z tym nerwy w kikucie odcinano zwykle tuż powyżej nerwiaka lub na poziomie korzeni fc) rdzeniowych (w miejscu, gdzie małe wiązki włókien powstałe z rozdzielenia nerwów czuciowych wchodzą do

rdzenia kręgowego). Przecinano także drogi w obrębie rdzenia kręgowego oraz usuwano odpowiednie fragmenty wzgórza i kory czuciowej, które odbierały informacje z amputowanej kończyny.

Każdy z tych zabiegów przynosił ulgę na kilka miesięcy lub nawet lat, jednak ból zwykle powracał. Co więcej, żaden z nich nie usuwał samego zjawiska kończyny fantomowej. A zatem aktywność nerwiaków nie tłumaczy ani zjawiska kończyn fantomowych, ani związanych z nimi cierpień.

Według innych, pokrewnych hipotez źródłem tego fenomenu są nie ner-wiaki, lecz rdzeń kręgowy. Sugeruje się, że na skutek zaniku dopływu naturalnych informacji czuciowych z obwodowych części ciała neurony w rdzeniu kręgowym nadmiernie zwiększają swoją spontaniczną aktywność. Impulsy przekazywane są do kory mózgowej tak, jakby neurony rdzenia kręgowego nadal odbierały bodźce zewnętrzne. Koncepcje te powstały w wyniku badań eksperymentalnych z lat sześćdziesiątych. Wykazano w nich, że po przecięciu nerwów obwodowych neurony rdzenia kręgowego wykazują nagły wzrost spontanicznie wytwarzanych impulsów, często według innego niż zwykle wzorca wyładowań.

Dalsze obserwacje dowodzą jednak, że powyższe wyjaśnienie jest niewystarczające. Osoby z paraplegią, u których doszło do uszkodzenia górnych odcinków rdzenia kręgowego, czasem odczuwają silne bóle w nogach i pachwinach. Jednak neurony rdzeniowe, które przenoszą informację z tych obszarów, znajdują się poniżej miejsca uszkodzenia, co oznacza, że żaden z impulsów nerwowych doprowadzanych z zakończeń obwodowych do neuronów na tym poziomie nie może być przekazany do mózgu, bo nie przedostanie się przez miejsce uszkodzenia. r, Niektóre nowsze prace wiążą zjawisko kończyn fantomowych z jeszcze wyższymi piętrami centralnego układu nerwowego — właściwie z samym mózgiem. Jedna z hipotez utrzymuje, że fantomy powstają na skutek zmian w przepływie sygnałów w obrębie czuciowego obwodu mózgu.

Na przykład Frederick A. Lenz pracując w University of Toronto zaobserwował wyraźnie podwyższony poziom aktywności i serie wyładowań w komórkach wzgórza pacjenta z paraplegią u którego doszło do pełnego przerwania rdzenia tuż poniżej szyi. Mimo to skarżył się on na silne

76 Świat Nauki Czerwiec 1992