religia a kultura3

48 RELIGIA A KULTURA

psychologii, wydanych w ostatnich latach. Dwa z nich to podręczniki psychologii osobowości (Pervin, 1990; Hogan, 1997), jeden zaś to podręcznik psychologii społecznej (Gilbert et al., 1997). Podsumowując wyniki swojej analizy, Em-mons stwierdził: „Z ogólnej liczby przeszło trzech tysięcy stron, w tych z założenia wyczerpujących podręcznikach, mniej niż jedna strona jest poświęcona omówieniu wpływu religii na osobowość i zachowania społeczne” (Em-mons, 1999, s. 12).

Wnioskiem płynącym z tej analizy jest stwierdzenie, źc - w przeważającej liczbie przypadków - amerykańscy studenci psychologii nie mają możliwości zapoznania się z dorobkiem psychologii religii w ramach kursów z podstawowych działów psychologii. Wybór religii jako przedmiotu badań ma szansę pojawić się dopiero na wyższym poziomic kształcenia, w ramach wyboru węższej specjalności zawodowej - najczęściej psychologii klinicznej. Problem ten jednak nie ogranicza się tylko do studentów amerykańskich. Zważywszy na powszechnie funkcjonujące w Europie tłumaczenia podręczników amerykańskich na użytek studentów w innych krajach, ten niekorzystny stan rzeczy znajduje również odbicie w kształceniu psychologów w Europie.

Jednocześnie warto wskazać na przeznaczanie całych zeszytów czołowych czasopism psychologicznych na tematykę z zakresu psychologii religii. Przykładem może być „Journal of Social Issues”, który w roku 1995 poświęcił cały zeszyt na analizę relacji między religijnością a poczuciem dobrostanu indywidualnego i społecznego (Paloutzian i Kirkpatrick, 1995), „Journal of Personality”, który w roku 1999 przeznaczył cały zeszyt miejscu religii w psychologii osobowości (Emmons i McCullough, 1999), czy też „Journal for Adult Development”, który w- roku 2001 poświęcił cały zeszyt problemowi roli duchowości w rozwoju osób dorosłych (Sinnot, 2001).

Mimo relatywnej nieobecności psychologii religii w tradycyjnych programach kształcenia psychologów, warto wskazać na rozwijającą się współpracę między psychologami religii a reprezentantami biologii ewolucyjnej, nauk

0    mózgu, filozofii, antropologii i nauk o poznawaniu {cognitive science).

I Odzwierciedla to narastającą Jwiadomość, że ^rozumienie istoty tak złożo-| nego zjawiska, jakim jest ludzka duchowość, wymaga w.olncj od postaw reduk-I cjonistycznychwspółpracy między reprezentantami wieJu..różnych^ dyscyplin I naukowych. Powstają więc prace, które można określić jako reprezentujące religioznawstwo poznawcze (cognilive science of religion) (Barrct, 1998; An-dresen, 2001; Woolley, 2000), ncurobiologię doświadczenia religijnego (Brown

1    Mathew, 2001; Albright i Ashbrook, 2001; McNamara, 2001; Newberg et al., 2001) oraz ewolucyjną psychologię religii (Kirkpatrick, 1999; Boyer, 2001). Psychologia religii zyskuje w ten sposób zakotwiczenie w nowych interdyscyplinarnych dziedzinach psychologii. Można, jak się wydaje, mówić o pojawiającym się nowym, wielopoziomowym, interdyscyplinarnym paradygmacie uprawiania psychologii religii w ramach nauk psychologicznych.

Wśród wydarzeń forinalno-organizacyjnych, które wpływają na obecny kształt psychologii religii na świecie, wypada wspomnieć o kilku najważniejszych. Są to: powstanie w 1990 roku czasopisma naukowego, poświęconego j wyłącznie tej dziedzinie, tj. „The International Journal of Psychology of Rgjj- | gion”; ukazanie się encyklopedyczno-historyćzhego podręcznika Davida WuH- ^:

' fa, Psychology of Religion: Ciasic and Contemporary, który z uwagi na swoją ' popularność doczekał się kolejnych wydań i przekładów na inne języki, a w roku 1999 został przetłumaczony na język polski. Ważną rolę odegrało'\ również opublikowanie przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne tomu Religion and the clinical practice of psychology (który szybko okazał się ' bestsellerem)⁰, poświęconego problematyce religijnej w procesie psychoterapeutycznym (Shafranskc, 1996; Richards i Bergin, 1997, 2000), czy też opublikowanie niezwykle szczegółowej monografii The_psychology of religion and 1 ^c-coping, dotyczącej uwarunkowań roli religii w procesie radzenia sobie_z sytuacjami trudnymi (Pargamcnt, 1997). Ważną rolę w refleksji metodologicznej w raifmdrpśyćhólogii religii odgrywa również - wydany w roku 1999 - ency-i klopedyczny podręcznik metod badawczych, jakich dopracowała się psycholo-' gia religii na przestrzeni stulecia. Jest to praca Petera Hilla i Ralpha Hooda, Measures of Religiosity.

Historii i organizacyjnemu zapleczu psychologii religii został poświęcony pierwszy rozdział tej książki.

2.2. Psychologia religii jako dyscyplina religioznawcza

Uświadomienie sobie miejsca zajmowanego przez psychologię religii w ramach religioznawstwa wymaga spojrzenia na kształt i strukturę tej dyscypliny wiedzy. Początki religioznawstwa, we współczesnym tego słowa znaczeniu, sięgają w święcie anglojęzycznym lat 60. XX wieku (Smart, 1999). Przedtem istniały _ł poszczególne dyscypliny religioznawcze, takie jak porównawcze badania nad religią {the comparative study of religion), historia religii {the history of religion), sociologia religii {the sociology of religion), psychologia religii {the psychology of religion). Jak pisze Smart,    j

„Studia religioznawcze powstały z połączenia badań historycznych, kompetencji porównawczych r.auk społecznych, przybranych filozofią religii. Nagle stały się ważnym przedsięwzięciem, podejmowanym w uczelniach wyższych. Pomogły również narodzić się studiom kulluroznawczyrn” (Smari. 1999, s. 9).

Patrząc z perspektywy czasu, nie sposób pominąć - wskazywanych przez Ja-cquesa Waardenburga (2001) - ideologicznych uwarunkowań powstania religioznawstwa i związanych z tymi uwarunkowaniami ograniczeń. W wypadku krajów zachodnich, a szczególnie Stanów Zjednoczonych, wiedza religioznaw-

* Książka ta prycz długi czas utrzymywała się na pierwszym miejscu pod względem liczby sprzedanych egzemplarzy, wśród publikacji wydawanych pr/ez APA.