religia a kultura4

70 RELIGIA A KULTURA

70 RELIGIA A KULTURA

»

Współczesne podejście feministyczne.w analizachjramian religijnych ma oparcie w tym, co nazywa się niekiedy feminizmem .drugiej tali, czyli prądem intelektualnym, który wystąpił w latach 170...i 80/minionego stulecia. Analiz)' takich autorów, jak Mary Dały (1974), Rachel Adler (1983), Mary.. Ruether (1983), wskazywały na istniejący w re ligi i obraz kobiety i na,przyczyny, dla których jest ona tak właśnie przedstawiana. Dyskusja feministyczna nad miejscem kobiety w tradycji religijnej przybrała dwie formy. Po pierwsze, podc-j mpwąn.O.. prób^rek o.nst ru kej i doktryny religijnej - z podkreśleniem równoważnej roli pełnionej..w. niej.przcz.pierwiastek kobiecy i męski. Wskazywano na brak uzasadnienia dla wszelkiej formy nierówności między ludźmi z racji ich ^k płci. Drugim nurtem w tej dyskusji było dążenie do ca ł ko w i tego _wy cli mj.ti£\ya-nia męskiego elementu w religii i oddanie centralnego miejsca kobietom (Christ i Plaśkówj 1979; King, 1993). Podejście to odrzucało możliwość pogodzenia równorzędnej roli mężczyzny i kobiety w tradycji religijnej. Podkreślano, że błędhaTnTerpretacja tekstów religijnych lokowała kobiety na stanowisku „innego i~ obcego”, uniemożliwiając im dostrzeżenie wartości swego życia duchowego. Dały (1974) wyprowadziła z tego wniosek o zasadności odrzucenia przez kobiety tradycji judcochrześcijańskiej i skoncentrowaniu się na alternatywnych źródłach kobiecej religijności.

Pierwszą pracą, która zwracała uwagę na rolę płci kulturowej (gender) w formułowaniu twierdzeń teologicznych, był artykuł V,alerie Saiying (1979). Wskazywała ona, Ze w pracach jiutorstwa mężczyzn normy kultury meskiei często utożsamiano z.normami.ogólnoludzkimi, natomiast doświadczenia kobiet często po prostu pomijano lub odrzucano. Niekoniecznie było to działanie w swoim zamierzeniu dyskredytujące kobiety czy też wrogie wobec nich. Wywodziło się ono raczej.z przeświadczenia o normatywnym-charakterze kultury męskiejUla ogółu ludzkości.

W związku z taką konstatacją prace dokonujące. po w tomie .analizy założeń teologicznych koncentrowały się na próbie odpowiedzi na pytanie, jak i czy adekwatnie tradycja religijna w swoich treściach, symbolach i rytuałach odzwierciedla doświadczenie obu płcP.W tego typu podejściach występuje albo ' próba systematycznego przepracowania cąłej JradyęjL religijnej (Plasków - ju-'/ . daiżm,“zaś Gross - buddyzm), albo skoncentrowanie się ną.jednym aspekcie doktryny religijnej (Plasków - analiza pojęcia grzechu lub Mary Grey - analiza pojęcia zbawienia). Osobnym zagadnieniem, podejmowanym w ramach nurtu refleksji nad wyrażaniem się doświadczenia kobiecego w religii, jest dążenie do przywrócenia metaforycznego charakteru językowi, w jakim jest opisywany obraz Boga. Na przestrzeni historii nastąpiła utrata znaczcnja^mboru Ojca

jak ckonomic/.nc, technologiczne czy polityczne. Ekofcminizm odrzuca paradygmant dominacji nad naturą, wzywa do przyjęcia paradygmatu skoncentrowanego na zachowaniu i dostrzeganiu powiązań między różnymi formami Życia - zarówno w jego formach ludzkich, jak i poza r.imi. Zwolennicy tego nurtu bardzo wyraźnie wskazują, iż paradygmat konieczności dominowania nad naturą i eksploatowania ludzkich i naturalnych zasobów wywodzi się z uprzemysłowionej 1/3 świata, podczas gdy jego 2/3 są rolnicze i są takim, przekonaniom, przeciwne.

występującego w Biblii. Zamiast tego symbol ten uzyskał charakter literalny., cT^yosłowny: zostabutożsamfony z tJOgiefiT^mężczyzną. Próbą zmiany tego! stanu rzeczy jest dążenie W znalezimia'na określenie Boga symboli religijnych o charakterze bardziąfeipklyz}^\vnym| które odzwierciedlającechy^obu płci. Poszukiwania te przybierają różnrfbrmy. Albo następuje podkreślenie kobiecego charakteru mądrości Bożej w różnych tradycjach religijnych (Coacley, 1998), albo proBa_dokohanla^as^hicźejTeinterpf<n^cji Boga transcendentnego i zastąpienia go Bogiem immąnentny rrf,’ Angażowanym w troskę o dobro świata. Eksponowany jest wówczas kobiecy charakter jstoty.boskiej jako matki, kochanki, przyjaciółki. Konsekwencją takiej reinterpretacji obrazu Boga jest ksz^łTowaHIe nowego na gruncie religijnym wzoru relacji między obiema płciami.

Prowadzone analizy mają też na celu rozszerzenie zakresu dominujących obecnie metafor występujących vy języku religijnym. Istniejące metafory spostrzegane są jako nicprzemawiające do znacznej części osób wierzących. Po-., wtórne odczytywanie tradycyjnych tekstów religijnych chrześcijaństwa, judaizmu i islamu to nie tylko "uświadomienie sobie treści w nich zawartych, ale również całego procesu interpretacyjno-hermeneutycznego, który doprowadził do ich ukształtowania. Nowe Qdczvtvwanie..tekstów.religijnych prowadzi do eksponowania występujących tam postaci kobiecych oraz do nowego ódćżjiania sarnejjustorii stworzenia kobiety.! mężczyzny. EJtsponowane są też te treści Biblii, które mówią o sprawiedliwości społecznej, a przezTo wskazują na konieczność zmian we współczesnym swiecie, pełnym nierówności społecznych.

Inną próbą reinterpretacji Biblii jest wskazanie, że ^centrum aktywności ro- j dzącego się Kościoła były kobiety. Bardzo egalitarne podejście Ćhrysnisa'dó 1 swoich wyznawców“źbśtalo dopiero później.zastąpione strukturą patriarchalną (Schtlssler-Fiorenzza, 1983). Podobnego procesu dopatrzyć się możńaTzdamem Leili Ahmed (1992), w dziejach islamu, gdz[e pozytywne podejście dojcobiet_ u Mahometa zostało później zastąpione przez negatywne stanowisko dynami .Abbasydów, w.

Trzecim nurtem w feministycznym podejściu do religii jest podkreślanie ról kobiet na przestrzeni historii: z jednej strony, ról wybitnych kobietTTęęlącyćir postać i ^T1Tśfó?yc7ńym Cna przykład królowymi lub świętymi, a z drugiej, ról odgrywanych przez zwyczajne religijne kobiety w różnych społeczeństwach. Jest to podejście, mtyące na celu przypomnienie znaczenia niezwykłych kobiet w tradycjach religijnych (kobiety w bractwach sufickich, kobiety-kaznodzieje w Kościołach chrześcijańskich XIX wieku).

Inna próba kulturowej reinterpretacji religii jest podejmowana zjpunktu widzenia kobiefkolorowych, konfrontowanych z dwojaką formą opresji -niewoP nfetwem f pafnarcfialnym porządkiem społecznym. Ich kontakt z rcligią chr^ęr, ścijańską jest bowiem kontaktem z religią prześladowcy - białego mężczyzny. Dodatkowym, kulturowo szczególnie interesującym aspektem takiego podejścia jest kwestia unikalności vs powszechności doświadczenia kobiet w różnych kontekstach kulturowych. Dyskusja nad tymi doświadczeniami obejmuje dwa