religia a kultura3

148

RELIGIA A KULTURA

dowiskami pod względem dopuszczalności mówienia o swoim życiu religijnym. Kontekst społeę^^tw..zaęhodnichj_ o ^sokim stopniu sekularyzacji życia pu-bTiczhego, w sposób niejako automatyczny doprowadza do prywatyzacji sfery religijności indywidualnej i umięszczaniu jej, jak określająto wspomniani badacze w „szarej strefi^ ^cia, w obszarze, o którym się publicznie-nie mówi. Inaczej przedstawia się to w kulturach określanych mianem ^pisr^filnycbl!. czy. prymitywnych. Obecność sacrum stanowi tam w takim parnym stopniu oczy wist}' przedmiot k~onwej^    on 'wykiuczony w dyskursu ludzi Zachodu.

Nie sposób wreszcie pominąć, jak w dyskursie kulturowym o wysokim stopniu sekularyzacji dochodzi    kontekście ppżoniięj^ałkowicie

pozbawionym znaczenia religijnego. Dobrym przykładem takiej prawidłowości jest Szwecja. Szwedzi postrzegają się jako osoby niereligijne, ale jednocześnie ich podejście do spraw przyrody, troski ojej zachowanie, głęboka potrzeba kontaktu z nią, ma niekiedy cechy religijne.

Badania empiryczne (Hay i Nye, 1998) nad kształtowaniem się doświadczeń mistycznych i religijnych w ontogenezie zostały przedstawione w rozdziale poświęconym rozwojowi religijności.

7.1. Doświadczenia mistyczne jako szczególny rodzaj doświadczeń religijnych

Bardzo ważnym zagadnieniem teoretycznym jest ro^żjijeoi^ji^ czepiam i jeJjgijjiy mi { doświadczeniaoii mistycznymi. Doświadczenia -religijne^ mieszczą się w^^stemj^^n^aczeń^ęh    ..wyznawcąjS$Ł dany człowiek.

DoTcategorii tej n al e żą 6 oś w i a cic żeni asp o t k a nj ac złowj eką z Bogiem, ingerencji Boga w życie jednostki poprzez pomoc w rozwiązywaniu kryzysów zewnętrznych i wewnętrznych. Należy tutaj również ogólne poczucie kierownictwa, jakie Bóg sprawuje nad życiem ludzkim, poczucie wpływu ^oskięj^opątrznoścf. [Doświadczenia mistycznej natomiast, nie łączą się w sposób bezpośredni komękstem danej religii, są doświadczeniami p^adw^^anio\Yyrai. Nie wiążą, sięjównież z aktualną sytuacją przeżywającego^je człowieka. Charakteryzują się przeżyciem poczuciajednFśm zjze^yWiSfosd ąponądnatiirąlną, utratą poczucia granic własnego „j^Tczasii i miei$£a._

Kryteria wyróżniające doświadczenia mistyczne od innych doświadczeń religijnych zostały sformułowane przez Wiliama Jamesąi( 1902/2001). Są one następujące:

-    są to doświadczenia ęnedające się wyrazić słowami,

-    mają wartość jw^nawczą, dostarczają jednostce nowej wiedzy o istocie bytu,

-    trwają bardzo królko,

~ w trakcie tego doświadczenia jednostka przeżywająca je pozostaje bier-jjaT doświadczenie to zachodzi bez jej aktywnego udziału.

Kryteria wyróżniania doświadczeń mistycznych zaproponowane przez Jamesa odegrały znacznie mniejszą rolę w empirycznych analizach przeżyć religijnych niż kryteria sformułowane prawie 60 lat później przez filozofa, Wiliama £tace’ayn960). Stace wyróżnił dwa typy mistycyzmu: introwertywny i ektrawertywny. Wspólnymi cechami obu form są:

-    wartość poznawcza - oba traktowane są przez osobę, która je przeżywa, jako rzetelne źródło wiedzy,

-    doświadczenia te są niewyrażalne, nie jest możliwe ich adekwatne oddanie słowami,

-    są odczuwane jako święte, acz niekoniecznie związane z określonym światopoglądem teologicznym,

wywierają pozytywny wpływ na człowieka,

-    mają charakter paradoksalny, nie podporządkowywują się analizie logicznej.

Oprócz powyższych cech, mistycyzm introwertywny charakteryzuje to, że:

-    są to doświadczenia znalezienia się poza czasem i przestrzenią,

-    są to doświadczenia pustki, doskonałej jedności świadomości pozbawionej treści, utrata poczucia identyczności i odrębności własnej osoby, rozmycie granic self.

Z kolei mistycyzm ekstrawertywny charakteryzuje się:

przeżyciem poczucia, że wszystkie przedmioty mają wewnętrzne życie, przeżyciem, że różne przedmioty, mimo swojej różnorodności, stanowić mają część tej samej całości.

Empiryczne zastosowanie kryteriów Stace’a znalazło zastosowanie w Skali Mistycyzmu Religijnego,- opracowanej przez Ralpha Ugoda/-, omówionej w „Dodatku”, poświęconym metodom badawczym w psychologii religii.

Można sądzić, że im silniejszy proces sekularyzacji społeczeństwa, tym częściej pojawiać się będą doświadczenia mistyczne niezwiązane z konkretną tradycją religijną. Zestawienia liczby osób, które przeżyły takie doświadczenia w USA pokazują, że na przestrzeni lat 1962-1985 liczba ich wzrosła ponad dwukrotnie. W badaniach Gallupa, w 1962 roku wymieniało takie doświadcze-nlFTO^/o’badanych, zaś w roku 1985 ilość ta wzrosła do 43%. W Wielkiej Brytanii rysuje się podobna tendencja. W badaniach Instytutu Gallupa w roku 1978, o doświadczeniach takich mówiło 36% badanych, w roku 1987 zaś - 48% (May, 1994). W badaniach prowadzonych w rokiljłOOg na zamówieńię.BBC na próbie ogólnokrajowej doświadczenia te wymieniło 76%. badanych (Hay i Hunt, 2000).

Za ważny fczynnik kształtujący doświadczenie religijne uważany je^i jezvk religijny. Język religijny, z jednej strony, ina"ćhajakter jii^iaforyczny, a z’dru-giej symboliczny: Wpływa on w następujący sposób na przebiegłoś wiadczen i a religijnego: poprzez podkreślenie i uwypuklenie kryzysu egzystencjalnego, po£rzez_jprezentacię nowej. wizji_rzeczvwistości i proppnowanie na podstawie