religia a kultura 2

186 RELIGIA A KULTURA

Inną formą patoloaii^redukowaną poprzez przepisy religijne, jest narkomania i alkoholizm. Szczególnie wyraźnie występuje to w ramach'nowych mło-dzIezoWyeiTgrup religijnych, gdzie w imię doktryny religijnej następuje bardzo znaczne obniżenie częstości używania narkotyków i alkoholu, do całkowitej z nich rezygnacji włącznie (Ross, 1983).

Kolejną formą oddziaływania religii na lepsze przystosowanie jednostki do społeczeństwa jest przekazywanie przez niąjdeąłów.i powszechnie-akceptowa^ nych wzorców zacho.wiąń, przez co ostrość zachowań stricte patologicznych ulega znacznemu stonowaniu. Dodatkowo potwierdza tę prawidłowość fakt, że właśnie religijność, oparta przede wszystkim na uczestnictwie w praktykach religijnych, ulega najznaczniejszym zaburzeniom w wypadku cięższych zaburzeń psychicznych.

Kolejnym rodzajem zależności, występującym między patologią psychiczną jednostki a jej przekonaniami religijnymi, jest tworzenie z tych przejconań-^-i swojego cziaoKQ^t\va_vcg^r9Pj^ religijnej, szczególnie o charakterze nowego ruchu religijnego, swoistego zabezpieczenia dla własnego funkcjonowania^, utrudnionego poprzez występowanie wspomnianych zaburzeń. Zabezpieczenie— to może być twoizone przykładowo przez obowiązujący w grupie styl stosunków, międzyludzkich. Czasami zabezpieczenie to tworzy starannie wypracowany system planowania działań jednostki, określający precyzyjnie wszystkie jej czynności wciągu dnia, a przez to zwalniający ją od konieczności podejmowania jakichkolwiek - potencjalnie lękotwórczych - decyzji w stosunku do własnego życia. Tak rozbudowany system planowania porządku dnia występuje szczególnie w grupach o całkowicie lub częściowo zamkniętym charakterze, gdzie codzienna rutyna zaplanowanych z minutową dokładnością zajęć całkowicie zwalnia członków z podejmowania takich decyzji (Conway i Siegelman, 1978). Ponadto grupy te - często w związku ze swoją ideologią, zawierającą między innymi protest przeciwko wszystkim religiom establishmentu, programowo są bardziej tolerancyjne i otwarte na tego typu patologie niż główne wyznania religijne.

Religia może stać się substytutem rzeczywistego, efektywnego radzenia sobie z problemami życiowymi. Może. stać się ogólnym mechanizmem ucieczko- • wym przed wszystkimi problemami życia. Pruyser (1977) podkreśla, że działanie Kościoła akcentującego konieczność podporządkowania się władzy Boga może wzmacniać u wiernych poczucie ząjężności, poświęcenie, racji, intelektualnych na rzęcz-ślepego-posłuszeństwa, a w konsekwencji - prowadzić do uproszczonego, schematycznego spostrzegania świata, wyłączcie przez pryzmat własnej pobożności przy całkowitej „ślepocie” na potrzeby innych. Treści rejjgijne, po włączeniu ich przez pacjenta do swojej choroby, mogą stać się.czynnikiem blokującym formy interwencji psychoterapeutycznej. Interwencja taka będzie* bowiem postrzegana jako pochodząca ód „niższych” istot, które nie dostąpiły łaski oświecenia przez Prawdę, Boga itp. (Peteet, 1981). Zjawisko to daje się szczególnie mocno zauważyć wśród członków niektórych NRR. Odrzucają oni perswazję rodzin lub przyjaciół, wskazującą na niejednokrotnie patologiczny

charakter działalności tych grup, motywują zaś swoje postępowanie tym, że człowiek „nieoświecony”, czyli niepodzielający ich idei religijnych, nie jest w stanie zrozumieć motywacji i słuszności sposobu postępowania grupy.

Czynnikiem wpływającym na skłonność do zaburzeń psychicznych jest również typ religijności, przekazany przez środowisko rodzinne. Mimo braku szer-szychTan^FTempirycznyćh, można'""twierdzić, że'"religijność oddziałuje tutaj prawdopodobnie za pośrednictwem modelu wychowawczego związanego z daną tradycją religijną. W porównawczych badaniach, przytoczonych w rozdziale szóstym, przeprowadzonych wśród dzieci katolickich, protestanckich i żydowskich, dzieci katolickie charakteryzowały się najwyższym poziomem lęku i najsilniejszym hamowaniem agresji (Heller, 1986). Na zaburzenia religijności oddziałują jednak wszelkie zaburzenia w relacji miedzy dziećmi a rodzicami. I tak szczególnie badania Jolandy Jacobi (1964) wykazują występowanie-u-neyrotycznychJub psychotycznych pacjentów obrazu Boga odzwierciedlającego wszelkie konflikty przeżywane"wokresie dzieciństwa w relacji pacjenta do ojca. Innym dowodem na rolę dzieciństwa w późniejszym strukturowaniu religijności jest wynik badań przeprowadzonych wśród amęrykańskich_seminarzystów przez.Akademię Religii i Zdrowia Psychicznego. Wyniki te wskazują, że wielu z nich poszukiwało w przyszłym kapłaństwie kompensacji swoich zaburzonych relacji z rodzicami,. np. nadmiernej identyfikacji z dominującą matką - prowadzącej dć> wytworzenia pewnych tendencji homoseksualnych, bądź zbyt słabego związku z ojcem i poszukiwaniem jego substytutu w postaci kochającego i ochraniającego Boga Ojca. W konsekwencji pojawiała się u nich jedna z dwóch postaw. Pierwsza patologiczna postawa - marginalności własnej osoby, przejawiająca się w poczuciu mniejszej wartości, braku głębszego związku z kimkolwiek i czymkolwiek, jest to postawa hamująca rozwój jednostki, poszukiwanie przez nią celu i sensu w życiu. Drugim typemjaostąwy była postawa patologicznej „wiary odwróconej”, polegającej na globalnej negacji tego wszystkiego, co przekazali dziecku rodzice, a w tym również ich religii.' Ta druga postawa jest również czynnikiem blokującym normalny rozwój osobowości i prowadzącym do licznych ograniczeń.

Interesujący opis i interpretacje problemów zdrowia psychicznego; wynikających ze sposobów transmisji obrazu Boga w środowisku rodzinnym, przedstawił Holm (1978). Jest to tzw. syndrom „wnuków PanajSoga”. Dotyczy specyfiki obrazu Boga u dzieci bardzo religijnych rodziców. Religijność dzieci jest p rze p e I nrona"poczuciem wjńy ża "wszelkie 'wykroczenia nie tylko przeciwko przykazaniom lK55l^im7 ale też przeciwko zaleceniom rodziców. Wykształca się ona w trakcie procesu wychowawczego, kiedy wymagający rodzice, pragnący jak najściślej przekazać dzieciom własne bardzo surowe zasady moralne, umieszczają się w hierarchii autorytetów między Bogiem a dzieckiem. Wywołuje to u dzieci przekonanie, że złamanie zaleceń rodziców jest jednocześnie występkiem przeciwko Bogu^może~$powodować wieczne potępienie. Rodzice tacy prowadzą ż ĆlźteĆmf dyskusje o rychłym, niemożliwym do dokładnego określenia, ponownym przyjściu Chrystusa i Sądzie Bożym, na który' trzeba być w każdej chwili gotowym. Religijność przekazana w taki sposób jest z jednej