reso0

994 prosopagnozja

gię filozoficzną, objaśnia nazwy pojęć, poczynając od terminu „filozofia"; wykłada przedmiot filozofii, przedstawia także główne pojęcia filozoficzne, takie jak: metafizyka, aksjologia, wartości i powinności etyczne, działania zamierzone, ocena czynu, wolność woli, sprawiedliwość i prawdomówność; logika (teoria rozumowania), ontologia, epistemologia; przeżycia estetyczne, wartości i sądy estetyczne, dzieła sztuki, twory natury, twórczość artystyczna. Propedeutyka obejmuje nazwy kierunków filozoficznych i szkół oraz Ich podział na: filozofię maksymalistyczną, minjmalistyczną, idealistyczną, realistyczną, materialistyczną, analityczną, pozytywną egzystencjalną tomizm, neotomizm, nomina-lizrri, uniwersalia. Wyjaśniając terminologię i pojęcia, propedeutyka przywołuje nazwiska ich twórców oraz systemy. Jest to poziom podstawowy poznawania filozofii.

Stanisław Żak

Llteratu ra: JadackiJ.J., Człowiek i jego świat-propedeutyka filozofii, Warszawa 2003; Mały słownik terminów I pojęć filozoficznych dla studiujących filozofię chrześcijańską, (red.) A. Podsiadło, Z. Więckowski, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1983; Szczęsny W.W., Propedeutyka filozofii dla pedagogów, Toruń 1999; Tatarkiewicz W., Historia filozofii tom trzeci: Filozofia XIX wieku i współczesna, PWN, Warszawa 1958.

PROSOPAGNOZJA - szczególny rodzaj deficytu poznawczego, polegający na zupełnej niemożliwości rozpoznawania twarzy czy w ogóle podobnych przedmiotów (gr. proso-pon- twarz, agnosis - niewiedza). W przeciwieństwie do dysleksji, dysgrafii czy dyskal-kulii - deficyt ten pozostaje prawie zupełnie nieznany; tzn. nieznana jest jego nazwa, natomiast objawy, jeżeli nawet zauważane, nie są traktowane jako skutek deficytu poznawczego, co pozostaje oczywistą krzywdą dla uczniów.

Warto podkreślić, że określenia „prosopagnozja” w pedagogice używa się trochę w innym znaczeniu niż w neuropsychologii klinicznej. W terminologii pedagogicznej „prosopagnozja” odnosi się do łagodnej postaci tego deficytu poznawczego. Czasem się zdarza, np. po udarze mózgu lub jego ciężkim uszkodzeniu, że jedno z małżonków nie potrafi rozpoznać twarzy drugiego, że matka nie rozpoznaje twarzy własnego dziecka. Zdaniem Isabel Gauthier, jest za to odpowiedzialny obszar mózgu zwany zakrętem wrzecionowatym. Tak więc powodem prosopagnozji dla neuropsychologa jest uszkodzenie prawego dolnego płata skroniowego (lub obu), podczas gdy dla pedagogów powodem prosopagnozji są wady rozwojowe tej części mózgu.

Amerykańscy uczeni prowadzą obecnie badania nad tym defektem poznawczym. Są one wartościowe dla wojskowości i techniki komputerowej. Poznanie mechanizmu rozpoznawania bardzo podobnych obiektów (jak np. twarze) i przełożenie tego na algorytmy komputerowe bardzo się przydaje w systemach militarnych identyfikujących nadlatujące wrogie samoloty, w rozpoznawaniu przez systemy zabezpieczeń twarzy osób poszukiwanych przez policję (lub uprawnionych do otwarcia bankowego sejfu) itp.

W toku tych badań okazało się, że to zakręt wrzecionowaty pozwala rozróżniać obiekty o dużym stopniu wzajemnego podobieństwa i współdziała z pamięcią wzrokową przy rozpoznawaniu błyskawicznie nadlatujących myśliwców, tropów zwierzyny oglądanych przez tropiciela, ptaków obserwowanych przez ornitologa.

Badaniami nad prosopagnozjązajmuje się profesor Nancy Kanwisher z Center for Neural Science w Nowym Jorku, a współpracująca z nią Isabel Gauthier z Yale University przeprowadziła wiele eksperymentów, z których jeden pokazywał, że u osób pasjonujących się samochodami, przy oglądaniu wizerunków samochodów jest aktywowany obszar mózgu związany z analizą twarzy - fusiform face area (FFA) (por. Gauthier, Curran, Curby, Collins, 2003).

Wyniki badań są potwierdzane przez obserwacje. Mechanizm działa analogicznie, jeśli chodzi o orientację przestrzenną. Dzieci wychowane w wielkim mieście łatwo gubiąsię w lesie; dzieci wychowane na wsi lub w okolicach zalesionych źle orientują się w miastach (to może być problemem uczniów z tzw. prowincji, podejmujących dalsząnaukę w wielkomiejskich liceach). Jednak jeśli nie mają owego deficytu poznawczego, niebawem zdobywają właściwą orientację.

Mechanizm zapamiętywania twarzy jest znacznie bardziej złożony niż mechanizm rozpoznawania liter. Nie zapamiętujemy po kolei poszczególnych detali, ogarniamy całość i - jeżeli nie mamy prosopagnozji - natychmiast identyfikujemy widzianego już człowieka. Działa tu pewien mało zbadany schemat neurofizjologiczny, uruchamiany w dzieciństwie. Przykładowo, Polacy rozpoznają bez kłopotów twarze ludzi rasy białej, znacznie trudniej przychodzi im rozpoznawać twarze Murzynów czy Chińczyków - te długo zdają się bardzo do siebie podobne, chyba że w dzieciństwie wychowywali się w wielorasowym środowisku - wtedy ich schemat rozpoznawania twarzy już od dziecka się poszerza.

Dzieci dotknięte prosopagnozjągorzej wykonują zadania szkolne związane z rozpoznawaniem twarzy, miejsc, także np. dzieł malarskich, słabiej orientują się w terenie (co może być ważne np. podczas wycieczek szkolnych). Bywa, że są karane za złe zachowanie, bo nie mówią w porę „dzień dobry" nauczycielom, którzy zakładają, że dziecko natychmiast ich rozpoznaje.

Pewne metody nauczania są wobec tych dzieci nieskuteczne. W Nowej Zelandii od schyłku ubiegłego wieku stosuje się inne niż w Europie metody uczenia czytania. Uczeń nie poznaje liter, zanim zacznie czytać wyrazy, tylko bez znajomości liter kojarzy obraz np. lisa z zapisem słowa „lis". Rozpoznaje obraz przedmiotu tak, jak rozpoznaje się twarz - i wyraz nazywający ten przedmiot rozpoznaje w taki sam sposób, integralnie, w całości. To pozwala łatwiej nauczyć się czytać dzieciom dotkniętym dysleksją. Ten sposób uczenia jest oparty na założeniu, że rozpoznawanie twarzy jest naturalne u uczących się. Dzieci z prosopagnozją, uczone takim systemem, sązupełnie bezradne. Potwierdza się jedna z najważniejszych prawd pedagogicznych: każda metoda dydaktyczna, tak jak każdy sposób sprawdzania wiedzy, jest stronnicza, jednych preferuje, innych krzywdzi.

Jak w przypadku wszystkich deficytów poznawczych, tak i w przypadku prosopagnozji działa zasada kompensacji. Radzenie sobie z prosopagnozją polega często na tym, że człowiek dotknięty tą przypadłością, oglądając twarz, układa sobie tekst, na podstawie którego potrafi tę twarz rozpoznać - i ten tekst zapamiętuje. Podobnie z orientacją przestrzenną - idąc przez miasto, układa i zapamiętuje teksty typu: „po prawej, obok banku, lipa przed kawiarnią, skręcić W prawo”. Czyli rozwija się umiejętność tworzenia dobrych pod względem komunikacyjnym tekstów I ich zapamiętywania. Dzięki takiej technice uczeń może odnosić sukcesy w wykonywaniu określonych zadań szkolnych.

Klemens Stróżyński

Literatura: Downing P., Jlang Y., Shuman M., Kanwls-her Ń., A CorticalArea Selective for VisualProcessing of the Humań Body, „Science” 2001, nr 293; Gauthier I., Curran T., Curby K., Collins D., Perceptual interference supports non-modularaccount offace processing, „Naturę Neuroscience” (online) 2003; Ingram J., Płonący dom, Prószyński i S-ka, Warszawa 1996; Kanwisher N„ Domain Specificity in Face Perception, „Naturę Neuroscience" 2000, nr 3; Kanwisher N., Faces and Places: Of Central (andPeripheral) Interest, „Naturę Neuroscience" 2001, nr 4; Kasperski M., Twarzą w twarz, „Charaktery" 2005, nr 8; Rozpoznawanie twarzy, „Biuletyn Stowarzyszenia Inżynierów Polskich w Kanadzie", wrzesień 2003, www.kpk-oUawa.org/sip/bez_ogonkow/biuletyn/0309.html

PROSTYTUCJA - oddawanie do dyspozycji swojego ciała w celu zaspokojenia seksualnego płacących klientów.

Znaczenie I zakres pojęcia. Termin ten pochodzi od łacińskiego słowa prostittutio, co oznacza nierząd uprawiany w celu osiągnięcia zysku. Niekiedy wywodzi się go także od słowa prostare, czyli stać przed czymś, ofiarować się na sprzedaż. Według klasycznej definicji prawa rzymskiego prostytutkąjest kobieta oddająca się jawnie dla zysku pieniężnego większej liczbie mężczyzn bez różnicy i wyboru. W języku prawniczym używa się pojęć: „zawodowy nierząd" lub „uprawianie nierządu".

Prostytucja to zjawisko istniejące we wszystkich kulturach. Jest to trwała instytucja społeczna, występująca we wszystkich warstwach społecznych od najniższych do najwyższych i jedno z najbardziej znamiennych zjawisk, obok małżeństwa i rodziny, zarówno w socjologii, jak i prawie.

Niezwykle trudno ustalić kryterium rozróżnienia, kiedy mamy do czynienia z prostytucją, ćo nią jest, a czego nie można do niej zaliczyć. Współcześnie, przy daleko posuniętej swobodzie seksualnej akceptowanej w wielu społecznościach, są to kwestie niełatwe do uchwycenia i rozgraniczenia. Są kobiety, których moralność budzi poważne zastrzeżenia, a nawet publiczne zgorszenie, mimo to nikt nie określa ich mianem prostytutek. Za