rymy0058

Rys. 1.

Herarchiczny model wewnętrznej struktury sylaby (R. Treiman 1992)

Części

Sylaba początkowa / zbieg spółgłosek

Spółgłoska / zbieg spółgłosek s-

krz-

sp-

Cząstka końcowa

(samogłoska i spółgłoska / zbieg spółgłosek)

-a(t)

-ak

-a(dp)

n

Spółgłoska / zbieg spółgłosek	Samogłoska	Spółgłoska / zbieg
s-	-a-	spółgłosek
kś-	-a-	-d
sp-	-a-	-k
r.	•	-du)
/ • Fonem(y)	Fonem i	/ • Fonem(y)
s	a	t
k, ś	a	k
s, p	a	t, U

(Rocławski 1995). Z tego powodu w okresie poprzedzającym naukę czytania i pisania wyodrębnianie sylab przeważnie nie sprawia dzieciom trudności.

Świadomość fonemów kształtuje się najczęściej dopiero w toku nauki czytania i pisania. Percepcja fonemów wyprzedza w rozwoju indywidualnym dzieci umiejętność ich wytwarzania. Jest ona związana z początkami kształtowania się słuchu fonematycznego. W okresie poniemowlęcym i przedszkolnym dziecko nie spostrzega jednak poszczególnych jednostek fonologicznych, lecz strukturę rytmiczno-melodyczną słów. Reakcja dorosłych na sposób realizacji poszczególnych głosek w słowach pomaga jednak dziecku w ukształtowaniu granic zbiorów głosek traktowanych jako identyczne z punktu widzenia funkcji, jaką pełnią w języku, co sprzyja rozwojowi słuchu fonematycznego.

Świadomość cząstek wewnątrzsylabowych kształtuje się natomiast prawdopodobnie dopiero podczas przechodzenia od strategii fonologicznej (czytania techniką głoskowania) do ortograficznej (sylabizowania i czytania całościowego). Cały układ świadomych reprezentacji fonologicznych służy więc różnym funkcjom i chociaż odkrycie występowania silnej zależności między poziomem rozwoju świadomości fonologicznej a opanowaniem umiejętności czytania i pisania zaliczane jest do największych osiągnięć współczesnej psychologii (Bryant, Goswani 1987), nie udało się jeszcze w pełni wyjaśnić kontrowersji dotyczących:

—    komponentów świadomości fonologicznej,

—    tych jej aspektów, które poprzedzają opanowanie umiejętności czytania i pisania, oraz tych, które rozwijają się dopiero w toku nauki czytania i pisania, jak również

—    aspektów świadomości fonologicznej, które mają wpływ na postępy w nauce czytania i pisania oraz istoty ich wpływu. Niniejsze opracowanie stanowi próby omówienia tych zagadnień na podstawie dostępnej literatury anglojęzycznej.

Wczesne przejaw rozwoju świadomości fonologicznej. Wrażliwość na globalnie ujmowane różnice i podobieństwa fonologiczne

Rozwój świadomości fonologicznej związany jest początkowo, jak już zaznaczyłam, z opanowywaniem przez dziecko prawidłowej i stabilnej percepcyjnej reprezentacji języ-

... ii • • •