s10

REALIZM

122

Założenia realizmu ofensywnego potwierdza historia rywalizacji mocarstw w dwóch ostatnich wiekach. Niemcy. Japonia. Wiochy i Rosja/Zwią-zek Radziecki szukały okazji do zmiany równowagi sil na swoją korzyść, a gdy tylko laka się nadarzyła, skwapliwie z niej skorzystały. Przetrwanie państwa miało zostać zapewnione dzięki uzyskaniu pozycji regionalnego hegemona. Stratedzy amerykańscy są zdania, że gdy Chiny staną się państwem dążącym do rozszerzenia swoich wpływów i żądnym łupów, możliwości odstraszania będą niewielkie, a prawdopodobieństwo wojny konwencjonalnej wzrośnie⁵®.

Realiści defensywni utrzymywali, żc dylemat bezpieczeństwa nic uniemożliwia współpracy między państwami. Realiści ofensywni twierdzą z kolei, żc współpraca nic rozwiązuje dylematu bezpieczeństwa, czyni on bowiem wojnę racjonalną i często nieuniknioną. Wyciągają z tego lekcję, że większe korzyści osiągają ci. którzy nic dotrzymują podjętych zobowiązań. Zarazem odrzucają znaczenie równowagi między silami ofensywnymi i defensywnymi, twierdząc, że państwa nic są w stanie jej zmierzyć. Koncentrują się więc na potędze ogólnej, bez rozróżniania rodzaju zdolności wojskowych.

Realizm neoklasyczny

Badacze, którzy nawiązują do dziedzictwa Edwarda H. Carra i Arnolda Wolfcrsa, określili się mianem realistów neoklasycznych dla odróżnienia się od realizmu ofensywnego Johna Mearshcimcra. Z ich perspektywy realizm defensywny przydaje zbyt duże znaczenie dążeniom państw do utrzymania status quo, a zbyt małe do motywów działania. Realizm nco-klasyczny uznaje znaczenie oddziaływania sil systemowych, a zarazem wykracza poza ograniczenia realizmu strukturalnego, wprowadzając do rozważań zmienne pośredniczące na poziomic państwa'¹. Między czynnikami systemowymi, takimi jak rozkład potęgi, a zachowaniem państwa w polityce zagranicznej oddziałują uwarunkowania wewnętrzne. Anarchia jest warunkiem umożliwiającym zachodzenie pewnych zjawisk, a nie niezależną zmienną przyczynową⁵⁵.

Przedmiotem zainteresowania realistów neoklasycznych jest zachow-nie państw w polityce zagranicznej. Polityczne odpowiedzi na procesy

⁵⁰    Giwer, Reatwn, s. 24.

⁵¹    Brwn C Schmidt, Co/npcting Realu r Conception of fbuer, .Millenium’ 200S. t. 33, nr 3. $. 52$. ^u Sicph.cn M. Will. The Endunng Retewce of che Realia Trąd Mon, w: Ir.i Kiitritcłton, Heten V Milncr (red.). Mutcal Science: The State of the Dlsaph/te. New York: W.W. Norton 2002. s. 211.

zewnętrzne, w tym na zmiany relatywnej potęgi państw, powstają w ramach wewnętrznego procesu politycznego. Państwa działają zgodnie z wewnętrznie kształtowanymi preferencjami, które zależą od ich potęgi, kontroli sprawowanej nad społeczeństwem, ambicji, osobowości przywódców i ideologii. Oceniają środowisko międzynarodowe przez pryzmat wewnętrznej Struktury i sytuacji politycznej.

Przedstawiciel pierwszej generacji realistów neoklasycznych. Michael Mandclbaum, dowodzi, ze podobna polityka bezpieczeństwa różnych państw na przestrzeni historii i na różnych obszarach geograficznych jest wynikiem ich pozycji w systemie, a nic ustroju. Polityka bezpieczeństwa silnych państw różni się od prowadzonej w państwach średnich, a ta z kolei różni się od polityki bezpieczeństwa państw słabych. Jeżeli państwa przesuwają się w hierarchii państw, zmienia się także ich polityka zagraniczna”.

Do pierwszej generacji realistów neoklasycznych należy także Robert Gilpin. który twierdzi, że główną rolę w utrzymaniu pokoju i stabilności systemu międzynarodowego odgrywa hegemon. Teorię Gilpina określa się niekiedy mianem realizmu „wzrostu i upadku", głosi bowiem, zc do wojen dochodzi z powodu nierównomiernego wzrostu potęgi dominujących państw. Zmniejszające się zyski z działalności gospodarczej, ograniczanie inwestycji kosztem konsumpcji oraz rozprzestrzenienie technologii do innych państw przyczyniają się w konsekwencji do upadku hegemona. Jeżeli rosną potencjalne korzyści zc zmiany systemu międzynarodowego, powstaje nierównowaga. Powrót do równowagi odzwierciedlającej nowy układ sił następuje w rezultacie terytorialnej, politycznej lub ekonomicznej ekspansji⁵⁴.

Realiści ncoklasyczni drugiej generacji zwracają uwagę, żc preferencje państw mogą się różnić: rewizjonistyczne będą wykorzystywać swoją potęgę do rozszerzania wpływów, a uznające status quo będą się zachowywać defensywnie. Istotne znaczenie ma struktura państwa i jego władza nad społeczeństwem, która umożliwia pozyskiwanie narodowych zasobów na rzecz prowadzenia polityki zagranicznej. Państwa o podobnej wielkości, lecz o innej strukturze, mogą w polityce zagranicznej postępować inaczej⁵⁵.

Państwa poszukują nie tyle bezpieczeństwa, co właściwej odpowiedzi na niepewność stwarzaną przez międzynarodową anarchię. W miarę jak siła ^u Michacl Marddbjuni. 7)x Rites of Nalioni The Seanh for National Security in lite Nineteeulh and Tweatleth Cenimy, Cambridge: Cambridge Uflncnily Press 19S8.S. 2-4.

** Kobei t Gilpin. War and Otartge in Htuid t\n'iiia, New York. Cambridge. Cambridge Umvcr»rty Pres» I9SI. Patrz lakze Dale CopcUnd. The Orighuof Major War, Iihaca: Comcll Unnersity Press 2001.

⁵⁵ Gidcon ttosc, Neoclassical Real urn and Theortes of Fotttgn Mky, .World Poliiks* 199S, t. SI, nr 1,1.146-147.