Salomonowicz (26)

98

i jego elementów, ale co do zagadnienia winy doktryna francuska nie znalazła pojęcia dolus indirectus. W związku z tym rozróżniano w wypadku przestępstwa pozbawienia kogoś życia - zabójstwo z premedytacją i bez premedytacji, ale także w ramach winy umyślnej. Obok winy umyślnej kodeks rozróżnia! winę nieumyślną w dwóch postaciach. Poważne zmiany nastąpiły w charakterze i zakresie represji karnej unormowanych w części II kodeksu - między innymi przestępstwo herezji, magii i czarów, świętokradztwo.

Kodeks karny z 1791 r., choć nie zrealizował konsekwentnie wszystkich swych założeń, stanowi! rewolucyjny krok w porównaniu z przeszłością. By! w sumie realizacją postulatów humanitarnych bardziej udaną od strony formalnej niż „Lcopoldina”, która jednakże była o wiele radykalniejsza w niektórych swych rozwiązaniach humanitarnych. Można jednak uważać, iż surowość k.k. mimo utrzymania kary śmierci nie szta tak daleko jak surowość józefińskiego wymiaru sprawiedliwości w Austrii. Kwestia ta obrazuje nam, jak niełatwą decyzją, ze względów społecznych, politycznych czy psychologicznych, było całkowite zerwanie z katalogiem kar Starego Porządku: obawa przed wzrostem przestępczości w przypadku radykalnego złagodzenia represji karnej hamowała śmielsze decyzje. Uzupełnić należy stwierdzenia, iż k.k. 1791 był kodeksem na wskroś laickim, dążącym nade wszystko do zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństwu i wolności obywatelom. Systematyka kodeksu, jego konstrukcja, trójpodział przestępstw stanęły u podstaw nowoczesnej reformy prawa karnego w Europie, a rozwój prawa karnego francuskiego - po ominięciu epizodu epoki dyktatury jakobińskiej i rządów terroru - aż po wiek XX w dużej mierze pozostał w linii wytyczonej zasadami tekstów z 1791 r.

Lata 1791-1794 przyniosły panowanie nadzwyczajnych rewolucyjnych ustaw karnych i ogromne] zaostrzenie represji karnej, Juóra w dużej mierze miała charakter polityczny¹, pozostawiając te kwestie poza naszym tokiem wywodów należy podkreślić, iż po powrocie do uporządkowanego mieszczańskiego porządku epoki posttermidoriańskiej, która była okresem próby stabilizacji nowej rzeczywistości, ogłoszony został Codę des delits et des peines z 25 X 1795 r., który jednakże byt głównie, wbrew swej nazwie, kodeksem procedury karnej, a w zakresie prawa karnego jedynie uzupełniali kontynuował przepisy k.k. 1791 r.

^1,6 Por. ogólnie cytowane dzielą D. Arassc i A. Laingui. Por. także P. GuenifTcy, /a politigue de ta Terreur. Essai sur Ul violence reuotntiimnaire 1739-1794, Paris 2000. Brak nowoczesnego ujęcia całości problematyki terroru lat 1792-1794 z punktu widzenia prawa karnego materialnego i procesowego. Nb. R. Szramkiewicz, J. Bouineau, Histoire des inslduliims 1750-1914. Droit et śmiele en France de la fm ile 1'Ancien Reginie a taPremien Ouerre Mondiate, 4 wyd., Paris 1998, s. 160, przypominają, iż wedle najnowszych badań liczba ogólna ofiar rewolucyjnego przewrotu we Francji lat 1789-1795 (bez strat wojennych) wynosi około 360 tysięcy osób.

Na 646 artykułó\\k.k. 1795 tyjko 47 dotyczyło prawa karnego materialnego. Ujęto na liftwo głównie problem przestępstw przeciw państwu, które były przedmiotem bezlitosnej represji w dobie dyktatury jakobińskiej"⁷. Stąd raz jeszcze wróciła sprawa kary śmierci: Konwent potermidoriański, zamykając swoją kadencję, uchwalił, iż kara śmierci zostanie definitywnie zniesiona z momentem zawarcia przez Francję pokoju powszechnego (uchwala z 26 X 1795 r.). Tak się jednak nie stało"⁸.

Wielką i na długie lata definitywną kodyfikacją prawa karnego francuskiego był kodeks karny napoleoński z 1810 r. Głównym jego twórcą, autorem projektu gotowego już w 1810 r., był sędzia Guy j. B. Target (1723-1810), który głosił, iż wyciąga wnioski z epoki terroru, propagował pragmatyzm, fachowość, utylitaryzm i realizm (a nawet pesymizm społeczny, ale bez rezygnacji z zasad roku 1789). Kara wedle niego winna była służyć nade wszystko prewencji ogólnej i szczególnej, odstraszać od popełnienia przestępstw. Wymierzając karę trzeba szczc-gólnic brać pod uwagę stopień społecznej degradacji (demoralizacji) sprawcy. W sumie sędzia Target kładł większy nacisk na społeczne niebezpieczeństwo czynu niż na stopień zawinienia tegoż przez sprawcę. Prace kodyfikacyjne ciągnęły się z przerwami, ale w istocie projekt pierwotny wszedł w życie z niewielkimi zmianami. „Kodeks karny” Napoleona stanowił ugruntowanie nowego porządku po rewolucyjnych wstrząsacli i stąd dość znaczna jego surowość, daleka od humanitarnych wskazań z końca XVIII w. Wszedł w życie z dniem 1 I 1811 r., uchwalony w 7 kolejnych ustawach w lutym i marcu 1810 r. Kodeks liczył łącznic 402 artykuły, a jego systematyka, konstrukcja, technika kodyfikacyjna, jak i język zasługują na uwagę. Szedł przecież generalnie dość ściśle po śladach k.k. 1791, wiele jednak rzeczy uzupełniając, systematyzując, porządkując, ale i zaostrzając wielokrotnie represję. Całość była opracowana jasno i logicznie - precyzyjnie. Stąd k.k. 1810 doczekał się, mimo swej surowości, pochwał przez cały wiek XX i pozostał, mimo wielu zmian (główne w 1832 r., łagodzące surowość kodeksu), zasadniczym źródłem prawa karnego francuskiego niemal aż po ostatnie lata naszych czasów. Renee Martinage, czołowa specjalistka francuska dziejów prawa karnego wieku XIX, napisała niedawno: „Bref, cette ocuvre magistrale brillait par une terminologie forte, unc structure et une pensee solides qui justiłient 1’ascendant qu’elle devait exercer sur les pays voisins""⁹. ^{2 1}

1

Składane parokrotnie wnioski o zniesienie kary śmierci byty odrzucane konsekwentnie i Francja zniosła, jak wiadomo, karę śmierci jako ostatni kraj Europy Zachodniej w 1981l.

¹¹⁹ R. Martinage, Histoire dn droilpenrd en Europę, Paris 1998, s. 77.

2

¹¹⁷ Teoretycy terroru uważali, iż żadne prawa nie przysługują tym, którzy są uważani za wrogów Rewolucji. Ustawy tej epoki, według W. Naucke, op.cil., s. 307 ukazują „...die ganze brutale juristischc Kunst des rcvolutionarcn Strałrcchis".