Salomonowicz (9)

pi/.odstawili dwaj uczeni niemieccy: H. E. Globig i J. G. Hulster pt. Ab-handhmg von der CńminalgeseUgebung". Wśród prac, które powstały w związku z konkursem, wymienić należy dzieło ówcześnie najwybitniejszego francuskiego liumanitarysty, Brissota de Warwille pl. Theorie des lois criminelles, 1781 oraz rozprawę lekarza z zawodu i późniejszego głośnego jakobina, J. P. Marata pt. Plan de legislation criminelte, 1780.

Rozgłos w Europie uzyskał wówczas wspomniany już Jean Pierre Brissot de Warwille (1754-1793), prawnik i publicysta, późniejszy w toku rewolucji francuskiej tragiczny przywódca żyrondystów. Między innymi ogłosił radykalne w swej wymowie społecznej Reclierckes sur le droit de propriete' el sur le vol considerees dans la naturę et dans la societe (1780), w których sformułował tezę bliską myśli utopijnego socjalisty Proudhona o 50 lat później, że kradzież w epoce przcdspołecznej stanowiło zawłaszczenie na wyłączne swe władanie nadmiaru dóbr. Jego wspomniane już dzieło Theorie des lois criminelles, dość chaotyczne w układzie i niepozbawione pewnych słabości, zostało przyjęte z entuzjazmem w kolach radykalnie oświeceniowych. Była to po Beccarii jedna z najciekawszych prób ujęcia całości doktryny humanitarnej. Brissot był zresztą humanitarystą totalnym, czemu dal wyraz także jako współzałożyciel ruchu na rzecz zniesienia niewolnictwa (Societe des Amis des Nom). Brissot, choć czas długi nie deklarował się publicznie jako abolicjouista, był jednak przeciwnikiem kary śmierci wykazując, iż tylko zniesienie kary śmierci może zabezpieczyć przed pomyłkami sądowymi'¹*. Także z pozycji humanitarnych skrytykował zbyt surowe przepisy o sposobie wykonywania kary pozbawienia wolności wprowadzone w Austrii pod rządami Józefa ii. Brissot był człowiekiem wszechstronnie wykształconym i zorientowanym w rozmiarach ruchu reformy humanitarnej w różnych krajach Europy. Stąd jego niezwykle ważna inicjatywa wydawania periodyku międzynarodowego, mającego służyć za zbiór informacji w dziele reformy prawa karnego w Europie. Była to„Bibliothe<jue des lois criminelles”, której 10 tomów

*' Por. S. Schmidt, Die Abhandhmg wn der Crrmmnl-CeseUgetnmg von Hans Ernst von Clol/ig md Jokami Georg !his!er F.me 1782 mm der Ókonomischen Cesetlsclw.fi Bem gekrdnte Preisschrifl. Berlin 1990. Projekt bardzo uczony i zarazem umiarkowanie humanitarny dawał szansę na uznanie w kręgach mniej radykalnych. Uwagę zwraca! jasny podział przestępstw na przestępstwa przeciw społeczeństwu i przeciw jednostce, a także wprowadzenie ogólnej definicji obrony koniecznej. Autorzy wywarli duży wpływ na rozwiąza Ilia prawa karnego w „Landrcchcic Pruskim" z 1794 r.

^ł! ] p Brissot w swym dziele Theorie des lois crtmrnelles, 1.1, Paryż 1781, s. 154, napisał .....ne tucz, ne mutilcz jamais, rjuand vous pouvez punir autrement". Wolter, choć

dopuszczał czasami możliwość wykonywania kary śmierci, generalnie głosił, iż powieszony nic przynosi społeczeństwu żadnego pożytku. Argument zasadniczy, iż kara śmierci powoduje nieodwracalność ewentualnej pomyłki, wysunął dopiero E. J. Pasloret, Des /mis Pćnates, Paris 1790, 1, s. 25.

ukazało się w lalach 1782-1785¹⁵. Periodyk publikował w języku francuskim główne i mniej znane prace humanitarystów z całej Europy, a także i inne materiały informacyjne. Teksty zebrane w tym zbiorze stanowią sumę wiedzy o ruchu humanitarnym i sytuacji prawa karnego u progu lat osiemdziesiątych w Europie.

Około roku 1780 można by sądzić, iż Europa oświeconych władców, arystokratycznych salonów i środowisk intelektualnych została przekonana do konieczności radykalnej reformy prawa karnego i procedury karnej. Jak jednak zobaczymy, kiedy przystępowano do konkretnych prac nad reformą prawa karnego nawet w krajach, w których panował oświecony absolutyzm, realizowane reformy zazwyczaj nie były tak radykalne jak postulały rzeczników tych reform. Nie należy bowiem zapominać, iż konserwatywna opinia publiczna, kręgi sądowe czy środowiska kościelne długi czas były wrogie jakiejkolwiek radykalnej reformie prawa karnego. We Francji znalazło to wyraz w wielu ostrycli atakach na poglądy Becca-rii czy Woltera. Obok wspomnianego już Muyart de Vouglansa nad postawami francuskich sędziów ciążył autorytet innego wybitnego prawnika starej szkoły, Daniela Jousse, który w swym Traite de la justice minelle en France, 1771, odrzucił a priori jakiekolwiek dyskusje z poglądami Cezarego Beccarii, uznając je za szkodliwe i godne pogardy'”.

Po zarysowaniu dziejów doktryny humanitarnej i ukazaniu jej najwybitniejszych przedstawicieli należy przedstawić w syntetycznym skrócie najważniejsze i powszechne postulaty, które wyłoniła blisko wiekowa dyskusja nowych idei. Wiek XVIII nazwano wiekiem kodyfikacji i reformy prawa. W żadnej epoce przed wiekiem XX nie wierzono z taką siłą w możliwość budowy nowego gmachu prawa i społeczeństwa na całkowicie nowych podstawach. Wiara w sukces „idealnego" kodeksu karnego, ęuasi-ponadczasowego i kosmopolitycznego, była powszechna i wyrażała właściwe filozofom oświecenia optymistyczne spojrzenie na bieg spraw ludzkich.    _

Oto najważniejsze postulaty humanitarystów w syntetycznym skrócie:

1) Powstała nowa polityka karna (kryminalna) i nowa teoria kary. Prawo karne miało odtąd służyć wyłącznie celom społecznym, utylitarnym. Wszelkie motywy sakralne, irracjonalne i metafizyczne zostały z prawa karnego usunięte i nie miały one odtąd określać celu czy konieczności represji karnej, której głównym celem miało być zapobieganie przestępstwom, a przestępstwem miał być czyn szkodliwy dla społe- ^{2 1}

1

rien moins qu'a renyerser ces lois reęucs jusqu'ici par les Nations les plus policees et donneraient atiente a la religion, aux mocurs ei aux maximes sacrees du gouverne-ment". Cytat wedle J. Godecliot, op.cit., s. 75.

2

⁴¹ Por. analiza periodyku Brissot de Warwille u Z. Zdrójkowskicgo, op.cit., s. 160--166.

⁴⁴ Pisał D. Jousse dosłownie: „Ces idćes nouve!les, si elles ćtaiem adoptees n‘iraient