Scan0016

6

Nieodzownym elementem leczenia choroby nowotworowej jest leczenie wspomagające i ochronne (supportive care) - jest to leczenie objawowe znoszące działania niepożądane i toksyczne cytostatyków oraz zwalczające / przeciwdziałające zjawiskom patologicznym będącym następstwem procesu nowotworowego: przeszczep szpiku, podawanie masy erytrocyt amej, stosowanie rekombinowanych czynników wzrostu granulocytów, podawanie leków przeciwwymiotnych, przeciwzapalnych, przeciwbólowych, antybiotyków, środków przeciwgrzybiczych i przeciwwirusowych.

Działania niepożądane leków cytostatycznych

Ponieważ leki cytostatyczne nie działają wybiórczo (z wyjątkiem asparaginazy), poza niszczeniem szybko proliferujących komórek nowotworowych, uszkodzeniu/śmierci ulegają również komórki prawidłowe, cechujące się intensywną proliferacją (odnową). Należą tutaj: komórki układu krwiotwórczego (szpiku kostnego), tkanka nabłonkowa, zwłaszcza nabłonek przewodu pokarmowego, komórki mieszków włosowych i komórki rozrodcze. W związku z tym typowymi działaniami niepożądanymi (wynikającymi z podstawowego efektu farmakologicznego cytostatyków, a więc z działania antyproliferacyjnego) leków cytostatycznych są:

•    uszkodzenie układu krwiotwórczego (działanie hematotoksyczne w tym mielotoksyczne—^toksyczne na komórki lini granulocytamej=neutropenia) - mogące prowadzić do anemii, skazy krwotocznej w wyniku małopłytkowości (trombocytopenia), czy w ogóle do pancytopenii

•    immunosupresja - jako wynik limfopenii i neutropenii

•    nadżerki i owrzodzenia przewodu pokarmow ego

•    wypadanie w łosów

•    zaburzenia spermatogenezy

Ponadto innymi (tj. nie wynikającymi z wpływu antyproliferacyjnego) działaniami niepożądanymi mogą być:

•    działanie pulmunotoksyczne: bleomycyna (zwłókniające zapalenie pęcherzyków), karmustyna, busulfan (po leczeniu długotrwałym), metotreksat (w dużych dawkach)

•    działanie hepatotoksyczne (zwłóknienie, marskość wątroby): metotreksat, pochodne nitrozomocznika i asparaginaza

•    działanie neurotoksyczne: alkaloidy barwinka różowatego (neuropatie obwodowe i autonomiczne), cisplatyna (neuropatia czuciowa i uszkodzenie słuchu), flouracyl (objawy móżdżkowe)

•    działanie nefrotoksyczne: cyklofosfamid, cisplatyna, asparaginaza (mesna [patrz ukł. odechowy] jest silnym uroprotektorem zapobiegającym toksycznemu działaniu pochodnych cyklofosfamidu. Wydalane z moczem metabolity pochodne cyklofosfamidu, przede wszystkim akroleina, wykazują silnie drażniące działanie wobec nabłonków wyściełających drogi moczowe. Groźnym powikłaniem ich stosowania jest krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego. Mesna łącząc się z akroleiną znosi jej toksyczne działanie na pęcherz moczowy.)

•    kardiotoksyczność: antybiotyki cytostatyczne

•    inne działania uboczne: działanie teratogenne i rakotwórcze (!), uszkodzenie wzroku

•    wymioty ! największy „potencjał emetogenny” posiada cisplatyna, która wywołuje wymioty u ponad 99% chorych przyjmujących ten lek. Do cytostatyków, z których stosowaniem również jest związane duże ryzyko wymiotów, poza cisplatyną należą: dakarbazyna, aktynomycyna D, streptozocyna, karboplatyna, cyklofosfamid, lomustyna, karmustyna, daunorubicyna, doksorubicyna, epirubicyna, idarubicyna i cytarabina. Ryzyko wywołania wymiotów przez wymienione leki jest większe od 30%, ale mniejsze niż w przypadku cisplatyny.

Przy poszczególnych lekach podano dodatkowo specyficzne dla nich działania

niepożądane.

T.M.