Scan0051 2

166 Zygmunt Saloni

osobową. Taki mianownik może być uznany za element dublujący (w sposób fakultatywny) końcówkę osobową²⁸. Rzecz jasna, jako wymagający określonej osoby czasownika zostanie on uznany za posiadający osobę jako kategorię selektywną.

Natomiast formy liczebników, które stanowią zasadniczy obiekt naszego zainteresowania, są — jak pokazują przykłady (39) —(46) — pod względem kategorii osoby obojętne. W opisie gramatycznym można im nie przypisywać żadnej wartości pod tym względem albo, co jest równoważne, przypisać wartość alternatywną.

4.2.6. Rozpatrzmy zdania:

(47)    Pięć Icobiet stało na 'podwórzu.

(48)    Pięciu mężczyzn stało na podwórzu.

4.2.6.1.

Wewnątrz grupy imiennej mamy tu następującą sytuację:

pięciu mężczyzn pięć Icobiet

t 1 gm, Pl t

go

Tak samo jak w grupach w pozycji biernika, mężczyzn zakwalifikujemy jako dopełniacz przez analogię do pozostałych połączeń, w których do-pełniaczowość rzeczowników nie budzi wątpliwości.

Mianownikowe formy pięć i pięciu, fleksyjnie określone co do rodzaju i przypadka, mają więc przypisane liczbę i przypadek jako kategorie selektywne (Pl, Gen). ^ł

4.2.6.2. Jeśli oprócz oddziaływania formy czasownika na grupę nominalną rozważać będziemy oddziaływanie o kierunku przeciwnym, zauważymy jeszcze dalsze własności formy liczebnikowej, uznanej za nadrzędną dystrybucyjnie w grupach nominalnych. Ta forma bowiem warunkuje wystąpienie odpowiednich wartości kategorii fleksyjnych czasownika: 3 osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego:

(48)    Pięciu mężczyzn    stało    na    podwórzu.

(47)    Pięć Icobiet    stało    na    podwórzu.

(49)    Pięcioro niemowląt    stało    na    podwórzu.

| n, sing, 3p f

\

Dla omawianych form mianownikowych połączenia z 3 osobą czasowników są obligatoryjne, bez względu na czynniki semantyczne, por.:

(50)    Pięciu nas stało na podwórzu.

²⁶ Por. Tokarski, op. cii;.; Z. Gołąb, Próba klasyfikacji syutaktycznoj czasow-».n •    • ■    PT T TJT? nnfW 1» 1 —43: Ci. s.”. s. 77.

(51)    Pięć nas stało na 'podwórzu.

(52)    Pięcioro nas stało na podwórzu.

z możliwością ewentualnej zmiany szyku wewnątrz mianownikowej grupy nominalnej.    ■ -

Niekiedy mówi się, że stało to forma neutralna, na którą nie ma wpływu wartość grupy nominalnej ze zdań (17), (48), (49). W którymś miejscu w gramatyce trzeba jednak stwierdzić, że omawiane grupy łączą się z formą neutralną, taka zaś konstatacja sprowadza się w istocie do uznania takicb uzależnień, jak uwidocznione na wykresie.

Bo charakterystyki mianowników liczebników zaliczonych do omawianej grupy dołączyć, zatem trzeba jeszcze trzy cechy: selektywny rodzaj nijaki, selektywną liczbę pojedynczą i selektywną osobę trzecią ze względu na związek z formą osobową czasownika. Przypisany w tej chwili rodzaj selektywny formy liczebnika (N) nie zgadza się z jej rodzajem fleksyjnym, stwierdzonym na podstawie opozycji rodzajowej wewnątrz paradygmatu (ml — m2, m3, n2, f — nl, pl, p2). Przypisana w tej chwili liczba selektywna (Sing) formy liczebnika nie zgadza się z określoną wcześniej jej liczbą selektywną ze względu na związek wewnątrz grupy imiennej (Pl). Pozwala to uznać, że rozważane w niniejszym punkciej formy liczebników mają rzeczywiście kategorię selektywną liczby, ale przypisaną dwukrotnie: osobno ze względu na połączenia z formą rzeczownika, osobno ze względu na połączenia z formą czasownika.!

Analizowane tu formy liczebnikowe mogą być formalnie reprezentowane przez uporządkowane dziewiątki:

<FO; S; g₀, nom; Pl, Gen; Sing, N, 3P>.

4.3. Grupy nominalne zawierające formę liczebnika rzadko są rozwijane jako całości członami przymiotnikowymi. Istnieje tylko kilka lekse-mów nadających się sensownie do tego celu: [ten], [wszystek], [pienoszy] itd. Zasadniczym problemem jest tu zresztą rozróżnienie tego, kiedy człon przymiotnikowy jest dostosowany gramatycznie do grupy nominalnej liczebnikowo-rzeczownikowej jako całości, kiedy zaś do samej formy rzeczownikowej .

4.3.1. Dla niektórych form przypadków zależnych sytuacje te są na poziomie wartości kategorialnych nicrozróżnialne, np.:

(26a) Oczekuję dwóch pierwszych dziewczyn.

J26b) Oczekuję pierwszych dwóch dziewczyn.

(28a) Oczekuję dwojga pierwszych niemowląt.

(29a) Przyglądam się trzem pierwszym kobietom.

(31a) Interesuję się trzema pierwszymi kobietami.

(32a) Opowiadam o trzech pierwszych kobietach.

(33a) Przyglądam się dwojgu pierwszym niemowlętom.

(34a) Opowiadam o dwojgu pierwszych niemowlętach.