ScannedImage 27

0

tym, do czego odsyła zwykły język; dzięki fikcji, dzięki poezji otwierają się w rzeczywistości codziennej nowe możliwości „bycia-w-świecie”. Fikcja i poezja mierzą w byt, ale nie w jego modalność „bycia-danym”, lecz w mo-dalność „możności-bycia”. Tym samym rzeczywistość potoczna doznaje przeobrażenia w coś, co możemy nazwać wariacjami wyobraźni, jakim literatura poddaje to, co realne.

Pokazałem gdzie indziej, na przykładzie języka metaforycznego¹³, że fikcja stanowi uprzywilejowaną metodę opisania na nowo rzeczywistości oraz że język poetycki stanowi naśladowanie rzeczywistości (mimesis) dokładnie w tym sensie, jaki nadał temu pojęciu Arystoteles w swej analizie tragedii. Tragedia bowiem, jeśli naśladuje rzeczywistość, to dlatego tylko, że ją stwarza na nowo za pośrednictwem mythos, „fabuły”, która sięga do jej najgłębszej istoty.

To jest trzeci rodzaj dystansu czy obcości, jaki ogarnąć musi doświadczenie hermeneutyczne.

ROZUMIEĆ SIEBIE W OBLICZU DZIEŁA

Pragnę rozważyć czwarty i ostatni wymiar tekstu. Zapowiedziałem go we wstępie powiadając, że tekst pośredniczy w naszym rozumieniu samych siebie. Ten czwarty mo-tyw znamionuje wstąpienie na scenę subiektywności czytelnika. Uwidacznia się w nim podstawowa cecha wszelkiego dyskursu, jego skierowanie ku komuś. Jednakże w odróżnieniu od dialogu, ten ktoś nie jest tutaj dany przez sytuację dyskursu; jest on, jeśli tak wolno powiedzieć,

¹³ Metafora a centralny problem hermeneutyki (zob. w tym tomie).

242 stworzony, ustanowiony przez samo dzieło. Dzieło wyznacza swych czytelników i w ten sposób stwarza swojego subiektywnego adresata.

Ktoś zauważy, że problem ten jest dobrze znany najbardziej tradycyjnej hermeneutyce: jest to problem przyswojenia (Aneignung) lub zastosowania, odniesienia (Anwen-dung) tekstu do aktualnej sytuacji czytelnika. Ja także pojmuję go w ten sposób, ale chciałbym zaznaczyć, jak bardzo ten motyw ulega transformacji, gdy się go wprowadza po tematach już omówionych.

Przede wszystkim przyswojenie jest_dialektycznie związane z dystansem, obcością znamienną dlajMTnfarObcość ta nie zostaje obalona przez przyswojenie, lecz przeciwnie, stanowi jego odwrotną stronę. Dzięki efektowi dystansu wytworzonemu przez pismo przyswojenie nie ma żadnego ze znamion uczuciowego pokrewieństwa z intencją autora. Przyswojenie jest właśnie przeciwieństwem współczesności lub duchowego współbrzmienia z twórcą; jęsfońo pojmówaniemlprzez.^iysŁans i na dystans.

Ponadto, przyswojenie jest dialektycznie związane z obiektywizacją znamienną dla dzieła; jest ono zapośred-niczone przez wszystkie obiektywizacje strukturalne w tekście; w tym stopniu, w jakim nie odpowiada autorowi, odpowiada sensowi. Zapewne na tym właśnie poziomie najłatwiej zrozumieć funkcję mediacyjną tekstu. Wbrew tradycji cogito oraz wbrew roszczeniu podmiotu, jakoby znał on sam siebie dzięki bezpośredniej intuicji, trzeba stwierdzić, że[jozumiemy siebie jedynie odbywając do-okolną drogę pośród znaków ludzkości utrwalonych w dziełach kultury. Cóż wiedzielibyśmy o miłości i o nienawiści, o uczuciach etycznych i ogólnie o tym wszystkim, co nazywamy sobą, gdyby nie zostało to wypowiedziane i sformułowane przez literaturę?) To więc, co wydaje się najbardziej sprzeczne z subiektywnością i co analiza

i

..............«■ c«—nr. CMca&H

243