scanQ5

Rozdział 6

ROZRACHUNKI I ROSZCZENIA 6.1. Pojęcie i klasyfikacja rozrachunków

W jednostkach gospodarczych prowadzących działalność gospodarczą powstają rozrachunki z kontrahentami, pracownikami czy jednostkami administracji publicznej z tytułu:

•    realizacji umów kupna-sprzedaży produktów, materiałów, towarów oraz innych elementów majątku,

•    kupna-sprzedaży robót i usług,

•    umów o zatrudnienie pracowników, najmu, dzierżawy, leasingu itp.,

•    z tytułów publicznoprawnych (podatki, opłaty, ubezpieczenia społeczne itp.),

•    zaciągniętych i udzielonych pożyczek i innych rozliczeń finansowych (z tytułu obligacji, weksli itp.),

•    innych.

W wyniku realizacji tych umów następuje na ogół odroczenie płatności z nimi związanych, co powoduje powstanie kategorii należności i zobowiązań. Natomiast podmioty uczestniczące w rozrachunkach zgodnie z zasadą podmiotowości stają się odpowiednio wierzycielami i dłużnikami.

ROZRACHUNKI

Odbiorca Y DŁUŻNIK

Bank A (dłużnika)

Dostawca X _produkty, towary, materiały, usługi itd

WIERZYCIEL _środki pieniężne_

Bank B (wierzyciela)    gotówka

t_

przelew

Regulacja płatności wynikających z rozrachunków może następować w formie:

•    gotówkowej (przekazanie, wpłata gotówki do kasy lub na rachunek bankowy wierzyciela),

•    bezgotówkowej poprzez zlecenie regulacji przedmiotu rozrachunków bankom za pośrednictwem rachunków bankowych.

W formie bezgotówkowej wykorzystuje się takie instrumenty rozliczeniowe: jak polecenie przelewu, polecenie zapłaty, czeki rozrachunkowe, okresowe rozliczenia saldami i okresowe rozliczenia planowe oraz karty płatnicze i kredytowe¹¹⁴.

Należność wyraża uprawnienie jednostki do pobrania przez nią zapłaty w określonej kwocie i wyznaczonym terminie za wykonane przez nią dostawy, roboty, usługi lub z innych tytułów zagwarantowanych prawem. Jednostka realizująca umowę występuje w tym przypadku jako wierzyciel, zaś podmiot zobowiązany do zapłaty jako dłużnik.

Jeżeli należność jest przedmiotem sporu na skutek kwestionowania jej (w całości lub w części) przez dłużnika, wówczas należność taka jest określana jako roszczenie. Roszczenia wynikają np. z tytułu reklamacji dostaw lub usług, czy też z tytułu niedoborów i szkód ujawnionych w trakcie inwentaryzacji a niezaakceptowanych przez osoby materialnie odpowiedzialne. Roszczenia skierowane na drogę sądową noszą nazwę roszczeń spornych (należności dochodzonych na drodze sądowej). Przekształcenie roszczeń w należności

E. Jarocka, Finanse przedsiębiorstw, systemu bankowego, budżetowego, ubezpieczeń, Difin, Warszawa

2004.

116