scan 7

HIGIENA ŻYWNOŚCI

uprawom rolnym będzie najoardziej nękać tę ludność. Taka forma walk bez eksplozji, pocisków, min lub szrapne: może w rzeczywistości być bardziej skuteczna w powodowaniu masowych ofiar

Próby aliantów i państw osi w okresie II wojny światowej z bronią biologiczną przeciwko rolnictwu

Już w okresie międzywojennym w licznych krajach by! realizowany program broni biologicznej przeciwko szeroko pojętemu rolnictwu. We Francji został on zapoczątkowany jeszcze w 1921 r. i do końca lat trzydziestych obejmował prace nad dwoma czynnikami niszczącymi ziemniaki: czarną zgnilizną i stonką ziemniaczaną. W czasie II wojny światowej Anglia skupiła się na badaniach nad wąglikiem. Testy przeprowadzone na stadzie owiec atakowanych przez doświadczalne eksplozje pocisków i bomb wąglikowych na wyspie Gruinard u wybrzeży Szkocji spowodowały, że wyspa ta była niezamieszkana prawie przez 50 lat. Problemy związane z bliskością lądu spowodowały przeniesienie w 1943 r. prób na otwartą prerię w prowincji Alberta w Kanadzie. Anglicy inwestowali też w badania nad bronią przeciw uprawom rolnym, koncentrując się na różnych herbicydach. W latach pięćdziesiątych niektóre z tych środków rośiinobójczych znalazły zastosowanie w walkach przeciw powstańcom komunistycznym na Malajach i stanowiły etap próbny do ekstensywnego stosowania przez armię USA detóliantów chemicznych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w Wietnamie.

Podobnie Niemcy pracowały nad bronią biologiczną przeciw uprawom rolnym w czasie II wojny światowej. Powojenna ocena Amerykanów podawała, że: „Przypuszczalnie w dziale upraw rolnych niemieckiego programu broni biologicznej stniało więcej planów i pomysłów rozważanych przez naukowców niż w innych działać:''' V\ dokumentach powtarza się zapis o nacisku na użycie różnych czynników do ataku na Anglię, a w jednym przypadku jest szczególnie wymieniana Ameryka.

Niemcy badali liczne patogeny rośiin. łącznie z zarazą ziemniaka oraz brunatną rdzą pszenicy, jak i ze szkodnikami, takimi jak stonka ziemniaczana, chrząszcze rzepakowy i kukurydziany. Około 1943 r. we wstępnym stadium byt duży program hodowli stonki ziemniaczanej. Szkodnik ten był gotowy do stosowania w lipcu 1944 r., ale ze względu na fazę wegetacji było już za późno, aby zagrozić tego lata uprawom ziemniaka w Anglii. W następnym roku wraz z poddaniem się Niemców próby terenowe ze stonką ziemniaczaną nie zostały przetestowane.

Japoński program broni biologiczne w czasie II wojny światowej był zdominowany cmez badania mającej złą stawę Jednostkę 73' Jednostka ta na jeńcach badała czynniki biologiczne przeznaczone głównie dla ludzi. Szczegóły japońskiego programu broni biologicznej przeciw uprawom rolnym są znane pobieżnie, ale wiadomo, że ponad 100 pracowników było włączonych w badania nad licznymi patogenami roślin i herbicydami. Kładziono duży nacisk na choroby, które mogły zakażać zboża w USA i w Rosji, szczególnie te, które uprawia się w rejonie północno-wschodnim Pacyfiku. Za najbardziej obiecujące uważano czarną zarazę i infestacje ni-cieniowe pszenicy. Urządzono też zakład zdolny do produkcji rocznie ponad 90 kg zarodników rdzy zbóż. Rozpylane z wiatrem spory grzyba mogły zniszczyć rozległe obszary amerykańskich upraw pszenicy. Do badań nad bronią biologiczną przeciw zwierzętom powołano oddzielną dużą Jednostkę 100.

USA od lat czterdziestych realizowały podstawowy program badar rad bronią biologiczną. 'ączr.e z ekstensywnym crogramem przeciw uprawom rolnym. aż do dłeklaracj \ xcra z '969 r ee szczegółów amerykańskiego programu jest teraz obtajniane i dostępne zgodnie z prawem do wolnej informacji. Robinson w swojej pracy, objaśniającej zagrożenia bronią chemiczną, po raz pierwszy odnotował pewne utajnione wcześniej dane dotyczące broni biologicznej przeciw uprawom zbożowym (cyt. za 1). Whitby, jeden z autorów tego opracowania, odkrył następnie dalsze dane o broni przeciw uprawom zbożowym w ogólniejszych, wcześniej nieznanych, materiałach o broni biologicznej. Amerykański program przeciw uprawom dotyczył wielu chorób, takich jak zaraza ziemniaka i zgnilizna twardzikowa (sclerotium rot), która atakuje uprawy soi, buraka cukrowego i bawełny. Głównym celem amerykańskiego programu broni biologicznej przeciw uprawom rolnym było jednak wyprodukowanie zarazków do niszczenia upraw pszenicy w zachodnich częściach ZSRR, szczególnie na Ukrainie, i ryżu w Azji, w tym głównie w Chinach.

W latach 1951-1969 USA zmagazynowały ponad 20 ton zarodników grzyba Puccinia gra-minis, wywołującego rdzę źdźbtową pszenicy (stem rust). Ta ilość byłaby prawdopodobnie wystarczająca do zakażenia upraw pszenicy na całym globie. Puccinia graminis jest potencjalnie doskonałą bronią, ponieważ pozostaje żywotna w magazynach chłodniczych ponad 2 lata, a spory po uwolnieniu szybko rozprzestrzeniają się. Jedno zakażone źdźbło pszenicy może zawierać 12 min spór i każda z nich może zakażać inną uprawę. USA badały też zarazę ryżu (blast disease), wywoływaną orzez grzyb Pyricularia oryzae, jako gtów-", czynnik ciologiczny przeciw uprawom ryżu, i ' 956 r zgromadziły prawie tonę tego zarazka .v ocstac cym o wielkości cząsteczek odoow Sj-ąącycn 'czrriarom pojedynczych spór

USA opraeo .st> :ez i czne urządzenia przeznaczone dc uwaln aria czyrn.ków przeciw-zbożowych i niektóre z nich można ocenić jako pomysłowe. Jednym z wcześniejszych takich urządzeń byra 500-ńjrtowa bomba, pierwotnie przeznaczona do rozsiewania -lotek. Zamiast ulotek umieszczano w ~^:e; córa ptasie, które unosiły delikatny pył spór grzyba. Być może od czasów sprzed rewolucji amerykańskiej, kiedy Brytyjczycy rozsiewali wśród Indian ospę za pomocą zarażonych koców, nikt nie wymyślił podobnie wyrafinowanego sposobu do śmiertelnych porachunków. USA przeprowadzały testy bomb z piórami w Camp Detrick, w stanie Maryland i na amerykańskich Wyspach Dziewiczych. Wypuszczane z pojemnika pióra opadały na duża oowierzchni. Według odtajnionego rapor-tu pióra zawierały spory w stosunku 10% ich masy uwalniane z adaptowanego i zmodyfikowanego -rządzenia M16A1, na wysokości 400-500 m nad ziemią, byty roznoszone w wystarczającej .ości do wzniecenia zarazy zbóż.

Inne techniki rozprzestrzeniania patogenów, opracowane w USA w latach pięćdziesiątych, polegały na ich rozpylaniu z samolotów szturmowych F-100, F-105 i F-4C, a ostatecznie zostały zastosowane do rozpylania herbicydów chemicznych w Wietnamie. Inna strategia polegała na użyciu bezzałogowych wolno latających balonów do unoszenia rozpylaczy, przeznaczonych do rozsiewania czynników przeciwzbożowych.

Prace nad bronią przeciwzbożową w USA zostały zakończone w 1969 r. decyzją jednostronnego przerwania całego amerykańskiego programu broni biologicznej. Informacje uzyskane od dysydentów radzieckich sugerują. że ZSRR aż do 1991 r. realizował aktywny program przeciwzbożowy, ale niedostatek danych wywiadowczych nie pozwolił na ujawnienie innych tego rodzaju badań.

Narastające zagrożenia w stosunku do rolnictwa

W XXI w. kraje rozwinięte, a nawet rozwijające się będą żyły pod presją grozy przed nieprzyjacielem (wrogimi narodami, ekstremistycznymi odłamami politycznymi lub terrorystami), który może angażować się w prace nad przeciwzbożową bronią biologiczną.

699

ŻYCIE WETERYNARYJNE 2003, 78 (12)