scs11

2)    języki wschodniosłowiańskie: rosyjski (wielkoruski), ukraiński (maloruski) i białoruski;

3)    języki połiidniowoslowiańskic: scrbochorwacki (serbski i < lwu wat ki), nlo weński, bułgarski, macedoński.

lęzyk scs. wywodzi się z grupy pn|udiii<nvu‘.l<>\viiiii ku |. i I■ 11 • | i« l •pcducwninny z językiem bułgarskim i macedoókim |u |• >|• i<■¹ • 11• i<• l>\l.i mmu o tym (por. §§ 1 i 2), żc podstawą języka ••• •    ■ lal u, 'h if lu ’ dow mii miIiiuskirli. Naukowo teoria

t^ł została ugruntowali.i pi < d>    d im pi/c/. zasłużonego badacza i wielkiego

filologa chorwaikiripi \’ a 11 ■ • li i |,igicia i przyjmowana jest na ogól powszechnie w slawistyce W ■■ i | I u lym należy wspomnieć, żc istniała także hipoteza o pa-n ońsko-slownr lum pochodzeniu języka scs.f reprezentowana przez dwóch uczonych słoweńskich llaillomicja Kopitara i Franciszka Mikłosiclia (Miklośica).

i Wszystkie wymienione języki słowiańskie jako całość należą cło wielkiej rodziny języków indoeuropejskich, których z kolei wspólnym przodkiem był niegdyś język |>raindoeim»pejski (pic.), datowany zazwyczaj w nauce na 111 i 11 tysiąclecie p.n.e. \ V tym teoretycznie odtwarzanym prajęzykn istniały zapewne różnice dialektyczne, k Irin* stopniowo się pogłębiały i mnożyły, w miarę rozpadu wspólnoty oraz wędrówek |> oszczególnych ludów indoeuropejskich. W wyniku długo trwającego podziału p owstalo szereg grup i podgrup językowych zajmujących Europę i południowo-zachodnią Azję, aż po Indie włącznie. Rozróżnia się tu następujące grupy języków:

!) słowiańska—omówiona wyżej;

2)    bałtycka — najbardziej spokrewniona zc słowiańską i stanowiąca wraz z nią n a przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. wspólnotę bałto-slowiańską; do bałtyckiej grupy mależą m.in. języki: litewski, łotewski i wymarły w XVII w. staropruski;

3)    germańska — obejmująca wymarłe dialekty starogerinańskie, m.in. język g ocki, oraz dzisiejsze języki: niemiecki, holenderski, flamandzki, angielski, fry-/. yjski, duński, szwedzki, norweski i islandzki;

•ł) italska składająca się w przeszłości z wielu narzeczy staroitalskich, jak oskijskie, urnbryjskie i latyński, z którego powstał język łaciński; odmiana tego ostatniego l/.w. łacina liniowa (latina vulgaris) — stanowi podstawę dzisiejszych jeżyków romańskich: włoskiego, francuskiego, hiszpańskiego, portugalskiego i rumuńskiego;

5)    celtycka — reprezentowana dzisiaj przez języki: irlandzki, szkocki, walijski, bretoński, a w przeszłości także przez narzecza starożytnej Galii;

6)    iliryjska (ilirska) —ograniczona tylko <l<> żywego języka albańskiego, a w przeszłości obejmująca także pewne dialekty zachodniej części Półwyspu bałkańskiego jtzw. Ilirowie właściwi) i południowej Italii (Japygowic i Mcsapiowic);

7)    grecka — obejmująca dawniej język starogrecki z narzeczami: jońskiin, attyckim i doryckim, późniejszy język ogólnogrccki, tzw. koine 'wspólny’, i dzisiejszy język n owogrecki;

8)    tracko-oriniańska—• reprezentowana współcześnie tylko przez język ormiański, gdyż dawne dialekty trackie na Hałkanach wymarły;

9)    irańska —składająca się z wymarłych języków: staroperskiego i awestyjskiego

Przejdźmy z kolei

do omówienia stosunku języka scs. cło języka ps. oraz związanego z tym problemu rekonstrukcji i metody historyczno-porównawczcj _w językoznawstwie słowiańskim i indoeuropejskiin.

_t. W wieku IX, a więc już do rozpadzie języka ps.^poszczególne ludy słowiańskie zachowywały.jeszcze sporo wspólnych cech językowych i hjlj sobie o wiele bliższe niż dzisiaj, po jedenastu wiekach. Język scs. okresu cyiylonictodcjskiego by i jeszcze stosunkowo bliski stanowi luMicowcj. epoki ps. i dlatego może być pomocny przy rekonstrukcjach forin ps. Nięktóre formy scs. są nawet i den. tyczne z formami ps., np. scs. i ps. byti, dafi, bogb,sytib, gosłb, źetia, ręka, dobrb, sCarb, jeditib, dbva, kbto, fato, ortb, ib, Sb, vb, kb itd,_bJajeży jednak pamiętać o tym, że język scs. jako całość nie może być identyfikowany z językiem ps. Opierał się on, jak. wiadomo, na jednym z południowosłowiańskich dialektów (por. §§ 1, 2), co uwidacznia się w takich cechach jak grupy spółgłoskowe U, źd z ps. tj, kf, dj, szeroka wymowa e (tzw. jat’) itp. Poza tym język scs. nie był językiem żywym, służącym do porozumiewania się na co dzień, ale językiem przekładów'ksiąg Pisma Świąt eg a z jęz yka greckiego (por. §2). W związku z tym język scs. zawiera też naleciałości (zapożyczenia) greckie, głównie słownikowe i frazeologiczne.

W związku z tym, co wyżej powiedziano, trzeba podkreślić, że dokonywanie rekonstrukcji i ustalanie genezy ps. wielu wyrazów i ich form polega bardzo często na zestawieniu i porównaniu [ faktów z kilku języków' słowiańskich, np.: scs. gradb, poi. gród, ros. gar od ^ ps. *gordb; scs. noHb, poi. noc, ros_ nol ^ ps. *tioklb itp. Inaczej mówiąc, są takie formy ps., które się różnic rozwinęły w poszczególnych językach słowiańskich: ps. *gordb > scs. gradb, poi. gród, ros.^orW; ps. *noktb > scs. nohb, poi. noc, ros. tiyć itp. ;

W studiach porównawczych i rekonstrukcjach trzeba niekiedy pójść jeszcze dalej. Zrekonstruowane formy ps. zestawia się nieraz i wq£c z faktami w innych językach ic. i dochod ii się \y ten sposób do odtworzenia prawdopodobnego stanu pic. W tego rodzaju badaniach językoznawczych bardzo przydatne okazują się najstarsze historycznie poświadczone języki, jak staroindyjski (sanskryt), grecki, łaciński, a z późniejszych—język litewski, który po dziś dzień zachował bardzo archaiczną budowę gramatyczną. A oto niektóre przykłady:

scs. mati (gen. sg. matere), stpol. mać 'matka’, ros. mai ^ ps. *mati < wczps.

l

(księgi /lwcsfy) oraz z skicgo i oactyńskiego;

10)    indyjska- -spc język staroindyjski, tz dzisiejsze języki Indii

11)    tocharska—w obszarach Turkiestanu

12)    lietycka (luwi-Ilctytów w Azji Mnie j

współczesnych języków nowo irańskich, np. perskiego, afgań-

ktewniona blisko z poprzednią grupą., obejmująca wymarły w. sanskryt (odmianki: Wedy, epos i język klasyczny) oraz

ymarła

hetycka) zej.

istniejąca niegdyś na wschodnich i południowych — wymarła, istniejąca niegdyś w starożytnym państwie

I