klszesz309

1216 K. MOSZYŃSKI: KULTURA

wschodniej: Ukraińcom¹, Wielkorusom, Białorusinom i Poleszukom, zaś spośród ludów nie słowiańskich np. Niemcom. Natomiast styl twardy, dający wrażenie pewnej szorstkiej męskości, panuje przede wszystkim u Polaków. Bałkany, biorąc na ogół, zdają się, o ile się nie mylę, zajmować stanowisko — zależnie od kraju — mniej lub więcej pośrednie; dokładniejszych jednak danych brak mi niestety w tym względzie. — Oczywiście to, co się tu rzekło, należy przyjmować wyłącznie jako pierwszą, tymczasową i niezbyt obowiązującą orientację. Zanim ostatecznie rozwiążemy potrącone przed chwilą zagadnienia, wiele jeszcze gruntownych badań trzeba dokonać; tym bardziej że, jak powtarzam, na takie albo inne cechy estetyczne muzyki danej prowincji składa się całe mnóstwo różnorodnych jej właściwości.

Oprócz dwu podstawowych nadrzędnych stylów, które nazwaliśmy twardym i miękkim (mniej może odpowiednimi byłyby dla nich nazwy: szorstki i łagodny), można wyróżnić podrzędne style różnych melograficznych prowincji. Więcej! można nawet wyróżnić, i faktycznie nieraz się wyróżnia, całkiem indywidualne style poszczególnych śpiewaków albo też style pewnych typów śpiewaków. Tak na przykład dla Wielkorusi wyszczególnia Lineva dwa najcharakterystycz-niejsze style. Pierwszy' z nich odznacza się prostotą, powagą i uczuciem opanowanym; jest to, dodałbym od siebie, styl niejako klasyczny. Drugi natomiast, jak powiada wspomniana autorka „Wielko-ruskich pieśni", zdradza większą ekspansywność śpiewaka: uczucie wyrywa się tu z jego piersi na zewnątrz i przejawia w kapryśnych przejściach głosowych; śpiewający puszcza wodze swojej wyobraźni, a ze wzruszeniem poddając się swojej pieśni, jak gdyby pieści ją i najrozmaiciej upiększa. Byłby to więc styl poniekąd romantyczny. Oba te style spotyka się, słuchając starodawnych pieśni, o których lud mówi: „Starinnaja peśna kak feka ljótśa s izvilinami da zagonami" (Staroświecka pieśń płynne jak rzeka, tworząc zakręty i „zagony").

804. Ogólnych porównawczych studiów nad całokształtem muzyki ludowej tych łub innych terytoriów słowiańskich w zestawieniu z muzyką pozostałych obszarów Słowiańszczyzny nikt dotychczas nie prowadził. Jedynie zasłużony R. Lach dał nam przed ćwierćwieczem w swej ogólnie znanej obszernej pracy „Studien zur Entwickelungs-geschichte der ornamentalen Melopóie" (r. 1913) próbę krótkiej charakterystyki pieśni ludowej Słowian bałkańskich (dla których jednak miał bardzo skąpy materiał), wschodnich oraz zachodnich (ob. cytowane dzieło str. 317—25). L. Kuba w wydawnictwie „O pisni slo-vanske“ zamierzył dać popularny przegląd muzyki wokalnej wszystkich Słowiali; ogłosił jednak dotychczas tylko trzy drobne zeszyty, z których jeden przy tym poświęcony jest popularnym teoretycznym uwagom, a dwa inne dają cenne co prawda, ale zbyt szczupłe niestety informacje o pieśni Słowian bałkańskich oraz Łużyczan².

Jeśli spojrzymy na muzykę ludową Słowian z czysto etnologicznym zainteresowaniem, tzn. z^ąmiarem zrekonstruowania jej rozwoju od jej pierwocin aż do czasów ostatnich, tedy najpierwszym zagadnieniem, jakie się przed nami otworzy, będzie problem pochodzenia, nasilenia, zasięgu i rodzaju obcych wpływów. Tuż na drugim miejscu zjawi się pytanie, jakie melograficzne prowincje słowiańskie należy uznać za najbardziej archaiczne. Dopiero po ostatecznym rozwiązaniu obu wymienionych zagadnień oraz po wyanalizowaniu i odrzuceniu elementów obcych przyszli badacze będą mogli przystąpić do pracy nad odtworzeniem dziejów muzyki ludowej Słowian. Na dziś wystarczyć nam musi pierwszy szkic orientujący w otwartych przed chwilą kwestiach. Więc naprzód — wpływy germańskie. U Słowian bałkańskich, wyjąwszy północny zachód, nie dają się one podobno (również jak i u Węgrów^{3 4}) wykryć prawie wcale, czy nawet wcale; u północno-zachodnich Chorwatów są mniej lub więcej wyraźne; szczególnie jednak ostro zaznaczają się u Słoweńców, o których muzyce tak wybitny i znakomity badacz jak B. Bartók, nie zawahał się napisać, że jest zupełnie zgermanizowana „w ścisłym znaczeniu słowa"⁸. Jednakowoż na południowym wschodzie Słowenii, a także u sąsiednich nadmorskich i wyspiarskich Chorwatów (wzgl. Dalmatów) wbrew niemieckim wpływom, przynoszącym wyższe stadia rozwojowe muzyki, przechowały się miejscowe, uderzająco prymitywne, po części nawet niewątpliwie przedsłowiańskie składniki melograficzne. Tak że tu, na pograniczu Słowenii i Chorwacji, widzimy szczególnie jaskrawy obraz zderzenia się dwu światów muzycznych: wyższego przyswojonego (w szacie austriacko-niemieckiej) przez przeważną część Słoweńców oraz rażąco niskiego lokalnego, powstałego głównie dzięki stopieniu się w przybliżoną jedność elementów dawnych przedsło-wiańskich ze słowiańskimi oraz orientalnymi.

Spośród Słowian zachodnich najbardziej podlegli wpływom niemieckim Czesi; mniej — Łużyczanie i Polacy; najmniej — Słowacy. Na temat nowszej czeskiej pieśni ludowej wyraził się niedawno

1

Mniej — Małorusinom zachodnim.

2

   Bardzo krótki rozdział rozprawki P. Panova, Die altslavische Volks- und Kirchenmusik, poświęcony muzyce ludowej, jest pobieżny i fragmentaryczny; poza 28 cennymi przykładami melodii (spisanymi bez wyjątku z walców fonograficznych) nie daje on nieomal nic wartościowego; dotyczy zresztą wyłącznie Słowian prawosławnych.

3

   B. Bartók, La musiąue populaire des Hongrois et des peuples yoisins, r. 1936, 1. c. s. 202.

4

   Ibidem.    *#