klszesz307

1212 K. MOSZYŃSKI: KULTURA. LUDOWA YIAN

melodię, poświadczają źródła poniekąd dla Wielkorusów, a poza tym np. dla Baszkirów czy Tatarów nadwołżańskich itd.

Arcyprymitywne kończenie melodii glissandem na całą kwartę w dół stwierdzono, powiedzmy, u Górali tatrzańskich, którzy ponoć, jak chce Chybiftski, „bardzo się lubują w tym efekcie". Podobne zakończenia— na oktawę, kwintę, tercję w dół znamy też z południowego wschodu Rusi (m. i. z kolonii niemieckich nad Wołgą), z krajów tatarskich, z pewnych stron Europy południowej (np. z północno-wschodniego pogranicza Włoch). W niektórych znów zachodnio-słowiańskich krajach (np. w Małopolsce) słyszymy zamykanie głośno i krzykliwie śpiewanych pieśni (zwłaszcza śpiewanych chórem weselnych) piskliwym wysokim okrzykiem, brzmiącym jak iii albo iiijii/ Podobnie Słowianie bałkańscy kończą też czasem swoje pieśni okrzykiem iii, któremu towarzyszy od strony melodycznej skok w górę na oktawę lub decymę od ostatniego tonu kadencji, zupełnie przeciwny co do kierunku względem owego glissanda w dół, o jakim była tylko co mowa. Wszystkie te jednak szczegóły wymagają bliższych badań.

Część regionu karpackiego dzieli z częścią Bałkanów oraz z południowo-wschodnimi krańcami Rusi jeszcze jedną prymitywną cechę, nie obcą zresztą także innym krajom słowiańskim: stosunkowo znaczne zlewanie tonów i zacieranie interwałów (cl wyżej, gdzie była mowa o południowej manierze śpiewackiej).

802. Co do ozdób melodycznych (fiorytur) w ścisłym znaczeniu słowa, a więc apodżiatur czy grupetów, mordentów itp., to należą one właściwie zarówno do melodyki (cf. §§ 790 sq.), jak i do sposobu wykonywania muzycznych utworów. Mówiąc o nich, przede wszystkim zwrócić trzeba uwagę na cztery różne okoliczności. 1) Większy lub mniejszy stopień używania fiorytur zależy w wysokim stopniu m. i. od osobistych zamiłowań i uzdolnień śpiewającego czy grającego. 2) Na prymitywnych stopniach rozwoju ornamentacja jest chaotyczna; natomiast na wyższych — ozdoby podporządkowują się muzycznemu ładowi kompozycji i w związku z tym są rozmieszczone bardziej równomiernie przy tonach akcentowanych dynamicznie, albo też — i to przede wszystkim — służą do podkreślenia ważniejszych ruchów (wzlotów itp.) linii melodycznej. 3) Muzyka instrumentalna wykazuje większe skłonności do używania ozdób niż wokalna. 4) Najdalej idące rozmiłowanie się w fioryturach cechuje — w obrębie starego świata — przede wszystkim kraje bliskiego Orientu i w związku z tym u Słowian oraz u ich sąsiadów występują one szczególnie obficie na Ukrainie (zwłaszcza na wschodzie oraz u specjalistów lirników, kobziarzy itd.), w Rumunii i na Węgrzech; w nieco może mniejszym już stopniu w okolicach Kazani, na Wielko-¹ i zwłaszcza na Białorusi, w pieśniach

* Na Wielkorusi (jak zresztą w znacznej mierze i gdzie indziej) funkcję ozdobników pełnią też w wielkim stopniu ozdobnikowate figury (pod którą to nazwą.

mazowieckich i małopolskich; w jeszcze mniejszym w pieśniach wielkopolskich, o których Ł. Kamieński pisze, że „melizmatyka ogranicza się w śpiewie do bogato używanego glissanda". Na Bałkanach nieraz można stwierdzić wyraźną zależność obfitości ozdób od obcych tureckich wpływów; tak, powiedzmy, według A. Bukoreśtlijeva w Rodopach kobiety tamtejsze śpiewają na ogół (choć, jak widać bodajby z podanych u Bukoreltlijeva melodii, bynajmniej nie zawsze!) nieozdobnie. a bywałcy-mężczyźni, co otarli się o miasta i kraje przeniknięte kulturą osmańską, chętnie przybierają swe pieśni w apodżiatury czy grupeta Dla ilustracji ozdobnikowego upiększania pieśniowej melodii przez Słowian obieram dwie pieśni dalmackie (w jednej z nich występuje znam nam już ojkanje, cf. § 778), pieśń bułgarską zapisaną przez Buko reatlijeva, początek ukraińskiej dumy połtawskiej spisanej z fono graficznego walca przez F. Kołessę, oraz pieśń z północnej Wielko rusi (z b. guberni wołogodzkiej) według zapisu Lapunora¹:

fs.tr tr tr    tr tr tr tr

^{Nr 1,9}

Oj! — — — Od ka—da je po — sta-, od ka—da je

po — sta-nuo svijet. Ho-ho-ho-ho!

mo-^ea — — na    sit — na    ba — — — la—m"a

rozumiemy tu różne grupy złożone z bliskich sobie na skali tonów, wytrzymy^ nych na ogół dłużej od tonów w ozdobnikach i w związku z tym wliczanych prs melografów przy wskazywaniu miary taktowej do iloczasu). W zapisach Linevoj : znajdujemy zresztą zupełnie właściwych ozdobników, ale figur ozdobnikowałych j w nich bardzo wiele.

¹    Jako dalsze ilustracje ob. np. melodie podane wyżej pod nrem 79, 108, 1

²    ZbNŻO t. 4, r. 1899, s. 9 (Mlet, Dalmacja).

³    Ib. t. 3, r. 1898, s. 293 (Gruda, Dalmacja; pieśń weselna).

* SbNU t. 39, r. 1934, A. ^ukoreśtlijev, s. 34 nr 71 (środkowe Rodopy).