klszesz020

744

i. MOSZYŃSKI: KULTURA. LUDOWA

stronach napotkałem; typ zachowała co prawda pospolity, ale artystyczne rozwinięcie jego kształtów, acz proste, było mimo to zadziwiająco oryginalne i piękne, zaś powierzchnię — zupełnie nieoczekiwanie jak na tamte strony w czasach ostatnich — zdobiła obfita rzeźba^{1 2}. Okazało się, że ta niezwykła przęślica była dosłownie świadectwem wielkiej miłości jednego ze starszych już miejscowych włościan-wdowców do pewnej dziewczyny, którą też pojął za żonę³.

W pewnych stronach Słowiańszczyzny sztuka rzeźbienia jest równie pospolita, jak gdzie indziej sztuka gry na instrumentach muzycznych; jednakowe też z tą ostatnią przechodzi koleje w życiu poszczególnych mężczyzn, począwszy od ich lat dziecinnych a kończąc na wieku dojrzałym. Tak według A. Matasoyica w Posawinie slawoń-skiej, gdzie rzeźbą, jak zwykle, zajmują się zwłaszcza pastusi, drewniane i rzeźbione przedmioty sporządzają „prawie wszyscy mężczyźni": mali chłopcy prawie wszyscy się tym bawią; młodzież przykłada się do rzeźby poważniej; wreszcie mężczyzna, posiadający szczególny rzeźbiarski talent, nie porzuca owej sztuki w wieku dojrzałym i wykonywa częstokroć przedmioty naprawdę artystyczne (cf. o muzykach § 606).

602. Jeżeli w obrębie sztuki plastycznej wielką rolę przyznać musimy m. i. czynnikom pozaestetycznym: społecznym itd., tedy w jeszcze większym stopniu przyznajemy ją tym czynnikom w obrębie sztuki dramatycznej. U ludów słowiańskich jest ona co prawda na ogół — zwłaszcza w czystej postaci — bardzo słabo rozwinięta. Bądź co bądź tam, gdzie istnieje, z całą pewnością przedstawia dla włościan niezależnie od pozaestetycznych także i estetyczne lub im bliskie wartości.

Pomijając rzeczy nowsze w rodzaju tzw. jasełek, napomknijmy tylko o żywiołowej radości, z jaką witane są po wielu wsiach różne prymitywne i w naszych oczach całkiem prostackie maskaradowe widowiska świąteczne (w szczególności godowe). O nich to powiada w r. 1877 F. Nefedov, mający na myśli środkową Wielkorus, że „wzbudzają w widzach taki szczery zachwyt, jakiego w człowieku oświeconym nie jest w stanie wywołać ani jedna z najlepszych komedii".

Dziełem sztuki sui generis, spokrewnionym głęboko z widowiskiem dramatycznym, jest też — jak na to z szczególnym naciskiem wskazała C. Ehrenkreutzowa (Jędrzejewiczowa) — forma obrzędu we-

1

Całkiem schematyczny szkic drobnego fragmentu tego narzędzia, nie uwzglę

2

dniający zdobienia, podałem w części I (na s. 308, fig. 281*). — Usiłowałem je nabyć od właścicielki (tzn. od żony przygodnego artysty), ale wszelkie perswazje nie zdały się na nic.

3

^J Przęślica jest u Słowian pospolitym darem młodzieńca czy wdowca dla kobiety upatrzonej na żonę, i z pewnością w związku z tym osiąga w niektórych krajach tak znaczną artystyczną wartość.