page0458

NAZEWNICTWO OBSZARÓW POGRANICZNYCH

Z czasem oba języki wschodniosłowiańskie graniczące z polszczyzną zróżnicowały się i wykształciły odrębne cechy, powtarzające się w licznych przykładach, jak np. ukraińskie ikanie czy białoruskie akanie.

Historycznie rzecz biorąc, na pograniczu polsko-wschodniosłowiań-skim ważniejszą rolę odegrały kontakty na poziomie gwar, z uwagi na późne wykształcenie się normy literackiej ukraińskiej, a jeszcze późniejsze — białoruskiej. Funkcję języka sakralnego (a także języka dokumentów kancelarii Wielkiego Księstwa Litewskiego) dla naszych wschodnich sąsiadów pełnił język cerkiewnosłowiański, tak więc należy go także uwzględnić w dalszych rozważaniach. 1 tak formy cerkiewnych imion chrześcijańskich, używanych np. w księgach liturgicznych czy sądowych, zapiskach o dużej randze państwowej, różnią się od potocznych form ludowych ukraińskich i białoruskich. Nie należy też zapominać o później wykształconym wariancie języka ukraińskiego i białoruskiego, tzw. „prostej mowie", nasyconej polonizmami i cerkiewizmami.

Oprócz relacji polsko-wschodniosłowiańskich na pograniczu wschodnim odegrały też rolę jeszcze inne używane tu języki. Na południowym wschodzie był to język rumuński, węgierski i dialekty turko-tatarskie. Język niemiecki pojawił się tu wraz z kolonizacją (we Lwowie już w XIII w.), a później jako język zaborcy austriackiego. Po rozbiorach na dużych przestrzeniach Ukrainy wszedł w użycie jako język państwowy także rosyjski. Na północnym wschodzie piętno na nazewnictwie wycisnęło stare sąsiedztwo z Bałtami.

Dla Ukraińców, Białorusinów i Litwinów kontakt z językiem polskim pełnił doniosłą rolę w kształtowaniu się ich własnych języków narodowych.

HISTORIA SĄSIEDZTWA

Ze względu na sposób powstawania i funkcjonowania nazw własnych na pograniczu wschodnim ważne będzie wskazanie następujących przedziałów czasowych:

1. od X do połowy XIV w. — okres ekspansji ruskiej na zachód, zajęcie części dawnego polskiego terytorium pogranicznego i ożywionej akcji kolonizacyjnej prowadzonej przez książąt ruskich. Istnieje bardzo bogata literatura onomastyczna, niekiedy o silnych akcentach politycznych, dotycząca zasięgów polskich i ruskich cech językowych na pograniczu;

454