page0440

NAZEWNICTWO OBSZARÓW POGRANICZNYCH

Stein < Allemsteyn 1353, Allensteyn 1378, od nazwy rzeki niem. Alle, Alne < prus. *Alna, z niem. członem Stein : śrdniem sten 'kamień'; Bartoszyce, niem. Bartenstein, in Barrinstein 1325, od nazwy prowincji pruskiej *Barta. Dziś tylko zapisy historyczne wskazują na staropruskie pochodzenie wielu nazw, np. nazwy miasta Biała Piska w województwie suwalskim: niem. Gehlenburg < Gailen 1334, Bialla ok. 1790, prus. *gailis 'biały'. Nazwy genetycznie staropruskie nosi większość miast i wsi północnego pogranicza Polski. Tworzono je od wyrazów pospolitych, nazw osobowych i innych nazw własnych, najczęściej wodnych. Pod względem słowotwórczym są to nazwy prymame, sekundarne, tj. derywowane za pomocą różnych formantów, i komponowane.

Nazwy pruskie tworzone od wyrazów pospolitych mają najczęściej znaczenie topograficzne lub kulturowe. Nazwy topograficzne prymarne i sekundarne są związane ze światem zwierzęcym lub roślinnym, np. *Warl-in-e, dziś Worliny, niem. Worleinen, por. Worlyne 1342, prus. warle 'żaba'; *Luisens // *Luisai, dziś Łajsy, niem. Leissen, por. Luysen 1378, prus. luysis 'ryś'. Wskazują także na ukształtowanie terenu, charakter gleby i położenie osad, np. *Wang-ait-ai, dziś Węgajty, niem. Wangaiten, por. Wangaythen 1366, prus. wangus 'dąbrowa'. Nazwy kulturowe prymarne i sekundarne formowano od apelatywów dotyczących osadnictwa i działalności człowieka, np. *Sadele, dziś Sadłowo, niem. Sadlowo, por. Saddel 1426, lit. sodele 'osada, wieś'.

Istotę toponimii staropruskiej najpełniej odzwierciedlają nazwy oparte na antroponimach. Są to twory prymarne, równe nazwom osobowym, np. *Darotis, dziś Dorotowo, niem. Darethen, por. Darath 1404, prus. Daroth; *Plutis(-ai), dziś Pluty, niem. Plauten por. Pluth 1325, Pluten 1326, prus. n. os. *Pluts; sekundarne i komponowane. Nazwy sekundarne tworzono za pomocą różnych sufiksów. Nie zawsze można ustalić budowę toponimów pruskich, określić funkcje formantów i stwierdzić, czy służyły one toponimizowaniu nazw osobowych, czy tworzyły antroponimiczne formy hipokorystyczne, które stały się podstawą nazw miejscowych, np. *Mald-it-(in)-ia(-ai) (?); dziś Mołdyty, niem. Molditten, Molditten 1395, prus. n. os. Molditen, Moldite, Moldicz, Malde, Maldenne, lub też czy nie zostały wprowadzone w celu adaptacji nazwy do języka pisarza, np. *Berw-in-s lub *Berwis, dziś Barwiny, niem. Barwienen, por. Barwin 1417, Berwis 1564, Berwes oder Barwienen 1772, prus. n. os. Berwe, Bervicke.

Podstawą wielu toponimów pruskich są inne nazwy własne, najczęściej wodne, por. nazwę miasta Gołdap, niem. Gołdap, por. Gołdap 1576

436