page0434

NAZEWNICTWO OBSZARÓW POGRANICZNYCH

w dziele Szymona Grunaua („Preussische Chronik", 1517-1526) — jedyne teksty pisane w języku staropruskim. Uzupełnieniem tych szczupłych materiałów są pruskie nazwy osobowe i geograficzne, glosy i cytaty rozsiane w kronikach średniowiecznych i dokumentach krzyżackich oraz zapożyczenia pruskie w miejscowych gwarach niemieckich i polskich.

NAZEWNICTWO PRZEDBALTYCKIE

Zanim na ziemiach północno-wschodniego pogranicza Polski osiedliły się plemiona pruskie, podbite później przez Krzyżaków, żyły tu inne ludy indoeuropejskie i przedindoeuropejskie. Świadectwem ich obecności są nazwy wodne, przejęte przez Prusów i zapisane w dokumentach krzyżackich obok nowszych nazw pruskich, polskich i niemieckich. Wyodrębnienie nazw przedbałtyckich jest niezmiernie trudne, obok naturalnych procesów rozwojowych zachodzących w językach ludów indoeurope j-skich ulegały one bowiem w ciągu wieków różnorodnym zniekształceniom i przekształceniom substytucyjnym, których celem było dostosowanie ich struktury do języka używanego przez plemiona staropruskie i jaćwieskie, a następnie do systemu języka niemieckiego i staropolskiego. Analizę wielu nazw wodnych utrudnia brak starych zapisów historycznych. Inne nazwy, zapisane stosunkowo późno, były zniekształcane przez urzędników kancelarii krzyżackiej. Ich formy możemy jedynie rekonstruować na podstawie stosunkowo późnych i często niepewnych zapisów.

Do najstarszych nazw zalicza się hydronimy, które powstały przed pojawieniem się na tych terenach Indoeuropejeżyków. Budowę i znaczenie tych nazw można wyjaśnić jedynie na podstawie faktów występujących w językach nie zaliczanych do grupy języków indoeurope j-skich. H. Górnowicz przypuszcza, że taką nazwą może być nazwa rzeki Liwy, prawego dopływu Nogatu, która posiada zapisy historyczne z XIII w.: Lyua 1250, Liva 1260, Liua 1287, i przepływa przez tereny, na których podczas wykopalisk archeologicznych (w Mikołajkach Pomorskich) znaleziono naczynia z ornamentyką charakterystyczną dla kultury ceramiki grzebykowej, tradycyjnie łączonej z ekspansją ludów ugrofińskich. Nazwa może być związana z bazą ugrofińską, zachowaną w estońskim liiv{a) 'piasek'.

Najstarsze nazwy przedindoeuropejskie były przejmowane przez ludy indoeuropejskie. Współcześnie trudno jest ustalić w sposób jednoznaczny, jaki charakter ma dana nazwa. Czy Liwa to nazwa ugrofińska,

430