page0446

NAZEWNICTWO OBSZARÓW POGRANICZNYCH

Sonntag, a także od innych apelatywów: Bausch, Groll, Kuss. Liczne nazwiska niemieckie pochodzą od nazw zawodów i tytułów zawodowych, funkcji społecznych i godności, np. Becker, Biermann, Bischoff, Dost, Drescher, Wagner, Zollman.

Podstawami nazwisk sekundarnych są wyrazy pospolite, inne antroponimy i toponimy. Tworzono je za pomocą takich sufiksów, jak -el: Hansel, Wendell, Wrengel; -er, -ner: Dechler, Dieler, Klinger, Weidner; -ert: Dellert, Peichert, Weichert, Wichert; -ing: Helbing, oraz przez dodanie członu patronimicznego, np. -sohn: Heinsohn, Steinsohn, czy ucięcie części nazwy własnej lub wyrazu pospolitego: Holst, Klag, Schau.

NAZWY MIEJSCOWE

Niemieckie nazwy wsi i miast były nadawane przez Krzyżaków i biskupów warmińskich w okresie kolonizacji ziem pruskich, a później przez urzędników księstwa i królestwa pruskiego. Już w 1276 r. Krzyżacy lokowali Malbork, niem. Marienburg, por. Sanctemańenburg 1276, Mariemborg 1323, późniejszą stolicę Zakonu. Nieco później, bo w 1278 r. Frombork, niem. Frauenburg, por. Frowemburg 1278; w 1329 Wartenburg, dziś Barczewo, por. Warteberg 1329; w r. 1335 Landsberg, dziś Górowo Iławeckie; w 1342 r. Rastenburg, dziś Kętrzyn; w 1353 Olsztyn, niem. Allenstein itd.

Najwięcej niemieckich nazw miejscowych powstało w XIV w. Wiele z nich miało charakter urzędowy, występowało tylko w dokumentach, obocznie z nazwami pochodzenia pruskiego lub polskiego, np. Glansdorf alias Zalbki 1673, Glandmansdorf oder Zalbken 1785, dziś wieś Zalbki na Warmii; Brodnica alias Strasberg 1446, dziś Brodnica. Nowe nazwy niemieckie tworzono w XVIII i XIX w., w czasie zasiedlania wsi zniszczonych i opuszczonych na skutek działań wojennych czy epidemii, nadawano je także folwarkom i usamodzielniającym się częściom dużych wsi. Najwięcej nazw niemieckich pojawia się w XIX w. w różnorodnych spisach i wykazach nazw sporządzanych dla celów administracyjnych. Część z nich to również nowe nazwy niemieckie, nadane w procesie germanizacji obiektom, które nosiły tylko nazwy polskie, np. w byłym powiecie ostrodzkim: Kaczeniec 1803 —> Friedental 1877, dziś Kaczeniec; Krajewo 1852 —> Wickerbach 1938; Krze 1820 —> Doro-theenthal 1820; Ogrzewalla ok. 1790 -> Jaskenbruch 1947, dziś Ogrzewała; Okoniak 1783 —> Beutnerbaum 1947, dziś Okoniak.

Większość nazw niemieckich to twory komponowane, typowe dla toponimii niemieckiej. Ze względu na sposob połączenia pierwszego

442