page0402

NAZEWNICTWO OBSZARÓW POGRANICZNYCH

i długotrwałe sąsiedztwo charakteryzuje istnienie szerokich pasów przejściowych.

Specyfika pogranicza powstaje — jak zaznaczono na wstępie — na skutek zaistnienia kontaktu językowego i kulturowego. Z jednej strony obserwować można wyraźniejsze niż na obszarach centralnych uświadomienie sobie przez mówiących własnych, odrębnych cech językowych i kulturowych; z drugiej strony — elementy obu sąsiadujących wspólnot przenikają się i krzyżują.

Na pograniczu istnieje — w szerszym lub węższym zakresie — zjawisko bilingwizmu i wynikające z tego faktu konsekwencje językowe: interferencje, zapożyczenia, ustalanie się prestiżowej i funkcjonalnej hierarchii języków pozostających ze sobą w kontakcie. Na pograniczu zaznacza się często rola sąsiedniego języka jako przekaźnika i swoistego filtra, przez który przedostają się elementy języków bardziej odległych geograficznie, np. dla języka polskiego taką rolę w przyswajaniu rumuni-zmów i orientalizmów pełnił język ukraiński.

W zależności od typów kontaktów językowych można wyróżnić następujące polskie historyczne pogranicza językowe:

a)    martwe (np. polsko-pruskie);

b)    żywe w tradycji (np. polsko-rumuńskie);

c)    nadal aktualne: polsko-niemieckie, polsko-litewskie, polsko-ukraińskie, polsko-białoruskie, polsko-czeskie, polsko-słowackie.

Pogranicza żywe w tradycji i nadal aktualne mogą różnicować się dalej w zależności od tego, czy były stare i długotrwałe, czy nowszej daty i o granicach mobilnych. Ważne jest też, jakie warstwy społeczeństwa wchodziły ze sobą w kontakt językowy: czy były to tylko elity, czy szerokie rzesze ludności żyjące po sąsiedzku, kontaktujące się na poziomie gwar.

Istotne są także inne czynniki, a więc: gdzie taki kontakt zachodził — czy tylko w urzędach, w szkole, w wojsku, czy także na co dzień. Znane są przecież przypadki funkcjonowania w lokalnej wspólnocie innych postaci nazw miejscowych niż w wykazach urzędowych (np. w Polsce pod zaborami).

Charakterystykę polskich pograniczy można przeprowadzić opierając się na wymienionych czynnikach. Zachodnia granica polsko-łużycka i polsko-pomorska bardzo wcześnie zmieniła się w granicę z etnosem także niemieckim. O ile elementy łużyckie w onomastyce polskiej są niezwykle słabe, o tyle wielowiekowe, różnorodne i intensywne kontakty językowe polsko-niemieckie pozostawiły trwałe ślady. Historyczne

398