page0424

NAZEWNICTWO OBSZARÓW POGRANICZNYCH

grodkowsko-nyskim oraz w dobrach klasztornych. Na obszarach granicznych o przewadze ludności polskiej dochodziło czasami do tworzenia dwóch równoległych nazw, np. Ocicy albo Ottendorf 1306, od niem. n. os. Otto. Adaptacje nazw niemieckich zdarzały się też później, np. Kupferberg 1784 —» Miedziana Góra 1845 (założona przez kolonizatorów z Austrii). Mimo intensywnego osadnictwa niemieckiego rozwijały się tu jeszcze nowsze polskie typy nazewnicze. Pojawiają się nazwy zdrobniałe, typu Pawłowiczki, oraz dzierżawcze (od XVI w.), z suf. -skie, -owskie (Beniowskie), -ec, -owiec (Bączkowiec), -ka, -ówka (Bargłówka), -owe (Gaj-dowe), a także nazwy równe nazwom osobowym, np. Ozimek. Rozszerza się zakres nazw topograficznych i kulturowych (np. Brynica. Kolonia).

Proces germanizacji najszybciej postępował w XIX i w pierwszej połowie XX w., obejmując dialekty Śląska Opolskiego prawie po linię Odry. Z tego czasu nawet w oficjalnych, administracyjnych formach nazw miejscowych pochodzą wtórne rozszerzenia za pomocą suf. -itz (przejętego w postaci zniemczonej ze słowiańskich nazw patronimicznych), np. Bąków -»Bankwitz. W latach 1934-1938 na terenie Rzeszy Niemieckiej, do której należała część Śląska, prowadzono administracyjną akcję zastępowania słowiańsko brzmiących nazw miejscowych czysto niemieckimi, np. Schep-panowitz —> Stephanshóh, Deschowitz -> Odertal itp. Po II wojnie światowej Komisja Ustalania Nazw Miejscowych zmieniła te nazwy na polskie na podobnych zasadach jak na Pomorzu Zachodnim.

Pogranicze śląsko-czeskie występowało na obszarze tzw. gwar laskich (na południe od Raciborza, Głubczyc i Prudnika; zob. mapa 10), o mieszanych cechach językowych. W nazwach miejscowych pojawiają się elementy fonetyki czeskiej, np. metateza *TaT> TraT (a nie TroT): Branica (zam. *Bronica), Kraścilowo (zam. *Chróścielów), ale w zapisie z 1377 r. jest Crostolow (z poi. TroT); brak przegłosu *eT oraz *eT: Krzenowice (zam. *Chrzanowice), Pettowice (zam. *Piotrowice); zmiana g>h: Hradczany (zam. *Gródczany); przejście *ę > 'a: Pietrzacin (zam. *Pietrzęcin) itp. Niektóre dawne powiaty Opolszczyzny mają przewagę form polskich (np. raciborski), inne (jak większość głubczyckiego, który wszelako uległ przed II wojną światową niemal całkowitej germanizacji) posiadają zapisy nazw miejscowych o fonetyce mieszanej. Zapisy z polską fonetyką są przeważnie starsze. Elementy czeskie pojawiają się później, np. Dzielów w zapisach: Dzengilow 1340, Dehilau 1358 (w drugim zapisie widać czeską denazalizację *ę oraz zmianę g > h; forma najstarsza to *Dęghlevh, od n. os. lub ap. dzięgiel 'roślina lecznicza'), Zubrzyce, w zapisach: Samricz 1281, Subericz 1277, z czeską zmianą *ę > u itp.

420