scs33

się w funkcji orzecznikowej, co w praktyce sprowadza się z reguły do mianownika wszystkich trzech liczb, a poza tym także w funkcji przydawkowej w tych wypadkach, w których przymiotnik określa tylko ogólnie przedmiot (osobę, rzecz), bliżej nieznany lub pojawiający się po raz pierwszy. Oto niektóre przykłady:

funkcja orzecznika: mqźh jest* stan, 'mężczyzna (mąż) jest stary’; źena jest?, młada 'kobieta (żona) jest młoda’; będo jest* mało 'dziecko jest małe’ itp.;

funkcja przydawki: star?, mązk lub mąźb star* 'jakiś stary mężczyzna (mąż)’; mlada źena lub zenu ml ad a 'jakaś młoda kobieta (żona)’; mało tędo lub iądo mało jakieś małe dziecko’ itp.

Odmiana niczlożona przymiotników podlegała regułom odmiany rzeczowników, mianowicie przymiotniki r.m. i n. odmieniały się według deklinacji I — twardej lub miękkiej, por. dóbr* jak 7dok?,, pfih 'pieszy’ jak mąźi,, dobro jak Idto, pdle. jak pole, a przymiotniki r.ż. — według deklinacji III —twardej lub miękkiej, por. dobra jak źena, pPSa jak duła itp.

2)«,Odmi:uia zlożona^zaimkowa) powstała przez połączenie form rzeczownikowych (prostych) przymiotnika z formami zaimka tzw. anaforyczncgo *jb, *ja, *je (zob. § 13, Ir). Rola tego zaimka jest tu podobna do roli rodznjnika (artykułu) w języku niemieckim: der, die, das, francuskim: le, la i angielskim: the. W odróżnieniu jednak od współczesnych języków zachodnioeuropejskich wymieniony ps. i scs. zaimek — ,,rodzajnik” stal po przymiotniku, był więc postpozycją, a nic propozycją, por. scs. dóbr* jb mąźb, niein. der gute Mann itp. Trzeba tu dodać, że z dawnych zaimków wykształciła się grupa rodzajników postpozycyjnych w języku brdgarskim i macedońskim, np. ~7>t {-ot), -ta, -to, por. iovekbt {(ovekot) 'człowiek’, źenata 'kobieta, żona’, detelo 'dziecko’ itp.

Formy odmiany złożonej przymiotnika używane były w ps. i scs. z regidy wówczas, kiedy przymiotnik miał być przy dawką do rzeczownika oznaczającego przedmiot (osobę, rzecz) znany łub bliżej określony, np.: star?, jb myźt, 'ten stary mężczyzna’, młada ja źena 'ta młoda kobieta’, mało je łędo 'to małe dziecko’ itp.¹

Z biegiem czasu nastąpiło zrośnięcie form zaimka z formami przymiotnika i zaszły różne zmiany o charakterze morfologicznym i fonetycznym, co w wyniku dało nowy obraz fleksji przymiotników. Ten długi i złożony proces ilustrują nam zabytki scs., w których można spotkać formy starsze i nowsze (odmianę w okresie klasycznym zob. w § 36, a, b). Przejdźmy do krótkiego omówienia poszczególnych zmian.

a)    Forma N sg. m. na -?jb w typie twardym zmieniała się w języku scs. najczęściej

w -yjt, (?. przed j przechodzi w), zol?. § 16, a, 3), a w późniejszym okresie ulegała ściągnięciu (kontrakcji) w -r, np. dóbr*jb 2>. dobry jb    dobry, por. ros. dobry), poi.

dobry. W typie miękkim paralotnie zakończenie -tjo przechodziło w -ijt, [b przed j wzdluża się wr, zob. § 16, a, 3), a następnie się ściągało w -i, np. pźhjb ^ pfdijb > pSSi, (Kir. ros. peUj, poi. pieszy itp.

b)    W G sg. m. i n. obok starszej formy typu dobrajego występuje forma dobraago, w której nastąpił zanik j między samogłoskami, a następnie zaszło upodobnienie (asymilacja) samogłosek: *dobr,aego >- dobraago (zob. § 16, a, 6); ostatnia forma osobowego (por. G w staryjb tnązb lub viźdq

c) W \j sg. m. i n. przejść w formę dóbr tfu {-imib) i w rezultacie z

z kolei mogła ulec śchgnięcih w formę dóbr ago. Podobny proces zachodzi w typie miękkim odmiany złożonej.

bok foriny typu dobrujemu można spotkać dobruumu i dobrumu, co jest wynikiem pod obnychi zmian jak w G sg.: dobrujemu > *dobruemu ^ dobruumu ^ dobrumu. Tak samo jest w typie miękkim, por. ptZujemu ^ *pdluemu > > phuumu ^ pĆlumu.

d) A sg. m. jest ró\Vny N |sg. lub G sg. jako przydawka do rzeczownika męsko-unkcji A u rzeczowników), np. viźdq staryjb gradb, ale vizdq

star aj ego (staraago) męża itp.

orma złożona typu dohrZjenib może po asymilacji i ściągnięciu W typie miękkim zakończenie -ijernb może przejść w -ijinib

się z formą I sg. (zob. niż.cj), np. pilijemb > płlijimb. o skrócenie o_ jedną sylabę, tzw. haplologia, czyli wy-Ipowtarzanie się elementu -j- w bliskim sąsiedztwie, fr-I, dii. wszystkich rodzajów, np. dobryję ^ * dobryjeję, pf-i *dpbrljeji, plliji < *pćlijeji, dobruju < *dobrujeju, pt-.

równać

nastąpi

f)    W szeregu form rzucenie -je- ze wzglęjdu na por. G, 1), 1/ sg. f

Sęję ^ *p£Zęjeję, dobrj luju < *pPZujcju itp.

g)    W 1 sg. f. uogólniło się wtórne zakończenie -o/g, -ejq zamiast oczekiwanego -qjq, które trafia się tyUo sporadycznie; forma na -oję, -ejq zrównała się zatem z formą rzeczownikową, ale przez to odróżniła się od formy A sg. na -gjq, por. I dobrojq, ptflejq, A dobrgję, pdlqjg itp.

h) W formie G pl. a f. w i przed j, zanik j

i) W kilku innych

zaszły podobne zmiany jak w N sg. m., tzn. przejście a w y, oraz kontrakcja, por. dobnjiyb 5= dobryjiyi > dobryiyz ^ do-

bry%b, pllbjiyb ^ płfyi.W ^ P^f^X^h ^ p&liy^{2 3 4 5 6} bp-

formach uogólniła się część tematowa przymiotnika na -y-

do której dochodziły forrrjy zaimków stając się wtórnie końcówkami, por. I sg.

m. i n. dobryjinib zam

dobroiiibjitrib, pfZijimb zam. pf.lcnibjimb, I) pl. dobryjinib zam.

dobrotmjimb (m., n.) i dobrairniimi (f.), piSijiim zam. pilennjinn (m., n.) i ptflanibjinib

(f.), D-I dobryjima zam jima (m., n.) i plZama Wprowadzenie -y-,

dobromajima (m., n.) i dobrantajima (f.), płliijima zam. pHema-ima (f.).

-i- w^r wymienionych przypadkach można częściowo objaśnić

wpływem tych form, dla których -y-, -i- było właściwe, por. A pl. rn. i f. typu twar-

dego dobryję, I pl. m. mogły formy N, A, V

żc fleksja przenosiła s po zrośnięciu się przy

ikterystyki fleksji scs. przymiotników trzeba dodać, żc nie w zakończeniach następujących przypadków: N sg. f., np. ■ija\ N, A, V sg. n., np. dobroje, por. ros. dobroje', A sg. f., 1. f., nj!>. dobryję; N-A-V pl. n., np. dobraja\ N-A-V du., np.

63

1

Zaimek mógł też spełniać funkcję podkreślającą, uwydatniającą; chodziło może także o odróżnienie formy przymiotnika od formy rzeczownika.

2

n. obu typów dobryjimi, pdlijimi. Dodatkowo wpływać też sg. m. i G pl., w których w' położeniu przed j powstało y z b

3

oraz i z i, (zob. przykłady niżej, s. 66, 81). Rozwój tych form polega ogólnie na tym,

4

ę: stopniowo na koniec wyrazu, natomiast wewnątrz wyrazu nntnikn z zaimkiem wytworzył się nowy temat na -y- oraz -i-. W dalszym rozwoju powstałe w powyższych formach grupy -yji-, -iji- ulegały ściągnięciu po zaniku i, por. I sg. dobryjinib > dobryinn ^ dobrymi, pSlijimb > p?-liimb > płlimb itp.

5

j) Na koniec char zaszły żadne zmiany dóbr aj a, por. ros. dóbr, np. dobrqjq; N, A, V {

6

dobraja (m.), dobrtfji (f.; n.).