scs45(1)

j\v., wers 1.1, i inne formy omawiane już poprzednio w związku z przymiotnikami odmiany złożonej i zmianami w grupach z j (zob. §§ 15, a i l 6, a).

5.    Porównać zmiany jerowe w języku sos. z odpowiednimi zmianami w języku polskim i rosyjskim.

6.    Wybrać i objaśnić wyrazy zawierające zgioskotwórczc i, /, porównać pisownię sonantów z pisownią zwykłych połączeń r, I z jerami; podać oboczne formy rdzenne do sonantów.

Przykłady:

f»(Zogi. Ml. VII, !i)    • compar. przysłówka pochodzącego z liczebnika po

rządkowego r.n., pot. prbvo\ podać inne formy; w rdzeniu/^-, por. poi. pierwej, pierwszy itp., ros. pervoje, pcrvyj, czcs. prve, prvy itp.;

otbirbzetb są — zob. objaśnienie wyżej (pytanie 2); rt, — /, oboczne do grupy rl pochodzącej z er, por. inf. o1bvrtsti < *otbversti *otbvcrzłi; grupa zt. ^ st — ubczdźwięcznienie pod wpływem /;

llbceie—h, — I, por. oboczną grupę U el\ inf. lleśli ^ *telhti (przyjmuje się też oboczną postać ze sonantem *tlkti), por. poi. tłuc, tłuką itd.; objaśnić bliżej formę wyrazu i inne zjawiska fonetyczne, tj. wymianę k w c, kii w Hi.

7.    Uwagi do wyrazu hn,vbno: fonetyka wyrazu i jego etymologia nie jest całkiem jasna. Na podstawie danych porównawczych (por. zestawienia w słownikach etymologicznych języka polskiego A. Brucknera, F. Sławskiego oraz języka rosyjskiego IY1. Yasmera i A. Preobrażenskiego) można przyjąć istnienie w języku ps. postaci z jerami: hbrvt,tio i bbrbVbno, jak również postaci ze zgłoskotwóreżym / (wtórnym): brbVbno — bjvbno. Wskazują na to różne realizacje w językach słowiańskich, por. poi. bierwiono 'belka’, stpol. birwno i birzwno, słowac. brvno, sch. brutto, czcs. brevno, ros. brevno.

W zaświadczonej formie hrbVbftn w przytoczonym tekście scs. trzeba przyjąć zmianę jerów miękkich na twarde pod wpływem samogłoski o w sąsiedniej sylabie: brbThttn ^ htbTbtw.

8.    Wybrać z tekstu i objaśnić formy imperfektu, określić temat, podać odmianę oraz opisać zmiany fonetyczne.

Przykłady:

hojnie, są (Zogr. ]YIk VI, 19) — 3. sg. imperf. od bojali są, boją są, boji ii są, koniug. IV (Ił), tein. ś ^ y przed e — palat. I; w formie poświadczone jest ściągnięcie aa z fa w jedno a\ rekonstrukcja ps.: *bojłaye > bajanie >- hojnie; podać inne formy imperf. tego czasownika.

Inne przykłady do bliższego opisu: w wyżej podanym fragmencie tekstu: gttcraaie są, yoteaie, ne mozaale *moź#a$e, yrańjaaie, sluiaafe, troijanic.

KONWERSATORIUM VIII § 22. Aoryst a. Uwagi wstępne

Ąoryst (por, gr. aóristos, lac. aoristus) jest to czas przeszły prosty używany w języku ps. i scs. (Jla wyrażenia czynności minionej, w pewnym momencie zakończonej

86

(czas momentalny), bez bliższego zaznaczenia trwania w czasie. W związku z tym czas ten tworzyły czyściej czasowniki dokonane (momentalne) niż niedokonane.

aorystu jest aoryst w języku greckim, istniejący w różnych odmiankach. i'od względem funkcji aorystowi odpowiada często w łacinie perfectum.

Z języków słowiańskich aoryst, podobnie jak impcrfcctum, zachowały tylko języki bułgarski, macedoński, serbochorwacki (częściowo) i łużyckie. W pozostałych językach aoryst znikł w okręsic średniowiecza; w języku polskim formy aorystu i imperfcktii, pomieszane zreśztą, poświadczone są do XV w. Oba czasy przeszłe proste zostały zastąpieni! przez formy czasu przeszłego złożonego (por. § 25).

Język scs. odziedziczył z języka ps. trzy rodzaje aorystu, mianowicie dwa starsze:

loryst sygmatyczny I. a nadto jeden nowszy (późny nowotwór

_r aoryst asygmatyezny i, ps.), tzw. aoryst sygmatyczny II. Przejdźmy do bliższej charakterystyki poszczegól

d.mian.

nych rodzajów i ich c

b.

\oryst asygmatyezny (krótszy, bez cechy -j-)

Czas ten w przeciwieństwie do tzw. aorystu sygmatyczncgo (zob. dalej) nic po-

siadał cechy -s- (por. gi których temat inf by takie znajdujemy przeć

.    stąd nazwa aorystu). Tworzył się od tych czasowników,

równy] rdzeniowa zakończonemu na spółgłoskę. Czasowniki e; wszystkim w koniug. I, np. nes-ti, *rek-ti (scs. r^łi), *ved-ti    . ,

(scs. vrsti) itp. W koning.,Ił aoryst ten tworzy się od tematu skróconego przez odrzu-cenie przyrostka -nę- v^r inf., czyli od rdzenia, np. od dvig~, por. dvig-nę>-li itp. W ko-niugacji JXL_tworzy aór. asygm. czasownik *obrit-ii (scs. ohrfati) 'znaleźć’, 1. sg. w scs, obrąftę ^ *obręt<Q, 2. sjj. obręSteti ^ *obrątje$i i różniący się tylko prefiksem: *$ir£t-ti (scs. sbrfoti) \> potkać,: znaleźć’, 1. sg. stratę, 2. sg. rsręf^h.^Pozostaje^ęza^-sowniki scs., tj. z tematem na saniogloskę w inf. nie tworzyły aorystu asygmatycznego,

Do tematu aorystu asygin. dochodziły następujące końcówki (zakończenia): sg. 1. -i,    pl. 1. -o-mt    du. 1. -o-v(

2.    -e    2. -e-le    2. -e-ia

3.    -c    j 3. -ę    3. -e-łe

Zwrócić tu należy jwagę na hoinonimię 2. i 3. sg. -c, które w wyniku dawnych

zmian zrównały się (zi

b. § 39, g, 2), jak również na hoinonimię 2. pl. i 3. du. Kon

tekst w każdym wypad ku pomaga nam rozstrzygnąć, o jaką formę chodzi. W formach

1. i 2. pl. oraz w du. suf. -o- łub -e- (tzw. w położeniu przed -c-takie były w 2. i 3. sg., rekovó, mogove, ale rei od różnych czasownik

między tematem rdzennym a końcówką osobową jest jeszcze spójka tematyczna). Rdzenne k, g w formach aorystycznych przechodzą w d, ż zgodnie z palat, I (zob. § 12, b); warunki 2. pl., 2. i 3. cłu., np.: rekb, mogb, rekomz, mogotm, rękę, mogę, e, może, recete, mażcie, releta, mnźeia itp. (odmianę aorystu iw zobi § 39, a, b).

Aoryst jsygmatyczny I (z cech:j -,t- lub¹ 4^-)

1) Aoryst sygmatyc Jymi wyjątkami, zarów jnf. zakończonego na

zny I mógł być utworzony od wszystkich czasowników, z mano od tematu inf. zakończonego jia spółgłoskę.,, jak tcż_od tern, samoglbskę,. Do tematu inf.. dochodziła cecha aorystu — su-

FyP.

w?:^:'

87