scs53

W*l>łł&ną kategorią jest więc liczba. 1'dny zasób form Rranuuycznych przedstawia r*»ykladow» mnwicnk perfectum ni czasownika He mi:

Yitnfł j§ hy

	part. pract. act. 1		I	praes. od byli
	Ili,	f.	n.
SR. 1.	nesh	nesla	nesh	jesnib 1.
2.	nesh	nesla	nesh	jesi
3-	neslh	nesla	nesh	jesib
pi.»-	nesłi	nesły	nesla	jesnib
2.	nesli	nesly	nesla	jeśli
3.	nesli	nesły	nesla	splh
dn. 1.	nesla	nesli	nesli	jesvl
2.	neda	nesli	nesli	jesla
3-	nesla	nesli	nesli	jesfe

2) We wcTcśnicjraych zabytkach języka ses. perfectum można spotkać stosunkowo rzadko. Użycie jego wzrasta w zabytkach młodszych, np. w Kodeksie Sawy, a zwłaszcza w Kodeksie Snpraskim..Ogólnie biorąc, czasy prosie (imperf., aoryst) .mają zdecydowaną przewagę nad perfectum._t

Z poświadczonych form perf.^najczęśdej można spotkać 2. sg., a następnie 3. sr. Formy r.n. w 1. i 2. os. nic mają, podobnie jak w innych językach słowiańskich, praktycznego zastosowania; z reguły w r.n. używa się form 3. os.

-Unrmy zaprzeczone perf. tworzyło się w języku scs. przez połączenie part. prąd. act. II z odpowicilnią formą osobową zaprzeczoną czasownika byli, o więc sg.: Hćił/w., nisi, nfsth\ pł. nestm,, nisie, ne Sptb* du. nimi, nista, nisie', czasownik ten z reguły zajmował pierwsze miejsce, por. nesh jesmu lub jesnib neslh, ale nisnib nesh 'nie niosłem* itp.

W związku z rozszerzeniem się stopniowym perfectum złożonego w języku scs. i zastępowaniem przez niego czasów prostych warto przypomnieć, że jedyną pozostałością starego pic. i wczps. perfectum niczłożoncgo (prostego) jest forma 1. sg. ra/e ‘wiem’ występująca wyjątkowo w języku scs. w funkcji praes. obok |M»l\iawowrj litmiy renih (zol*. 5 39* ••*)•

t4)łJpowicd 1 liki cm scs. perfectum złożonego jest w języku polskim przekształcony już ęzn* pr7.eszły, w którym, nastąpiło zrośnięcie dawnego part. pract. act. II na

osobową czasownika być, por ,niosleni, nioslel, niósł, niosłam, niosłaś, iiiitsło, uindo, meihśmy, nieśliście, nieśli, niosłyśmy, niosłyście, niosły. W 3. sg. i 3- pinie ma tu śladu po formie słowa posiłkowego, por. niósł, niosła, niosło, nieśli, niosły. V. innych różnic warto podnieść to, żc dawne trzy rodzaje w pl. zostały zastąpione przez dwa, tj. męskoosnbowy i riiemęskoosobowy, por. nieśli, niosły.

W języku rosyjskim ze względu na zanik słowa posiłkowego w praes. brak jest wyżej opisanego typu perfectum, Uogólniło się tu połączenie formy imiesłowowej z odpowiednimi zaimkami osobowymi, por. ja, ly, on h nisja, ty, ona -I- nesla, ono +

im

1111

m.

h w zakresie czasu przeszłego złożonego w języku polskim czegółowo gramatyka historyczna danego języka.

Ą ntilo, my, vy, oni-i-n iii, W 'pl. jc*l jedna wspólni forma dla wszystkich trzech rodzajów¹.

O wtzełkidi zmiana esy rosyjskim poucza

B

jb. ritiWiimprffictom____^ •

Cza* len byl tworzo posiłkowego Jtyti- W ml * schematycznie można I y plusquampcrfc Teoretycznie można a więc: nesU biajt (bł tusli bialeie {bisie, bysl tego typu występowały względny w stosunku »zą niż inna czynność kladęji ..., Hienia bojeg » dze, od drogi) siedział do miasta ...*_W języki Jorma czasu zaprzesz-byli prgynielli itp. z|

doi

M <* >

y przez połączeniejwit^praet. act. II na -h,.-l*+d*lMvn pwiedniej formie osolwwcj impcrlpctuinjuh ąpffou. co zapisać w następującej formule: tum ipart pract- act. II-ftósz* {U%%, byjy) — ; by zestawić pełny paradygmat plusquampcrf. na wzór perf., aj typ)_s nesh białe jbj, &r), nesli biafomi (biroms, byjoni»), nesli biotę i^X9- byję, byię) itd. W istocie jednak formy w języku-Sca. bardzo rzadko. Oznaczały one zapewne czas .nnego czasu przeszłego, tzn. uwydatniały czynność wcześniej* rzesz lal por. np. out ie truidi «ę «(» pęti sSdiaSe lako na Kato' lifayę vz> gradb ... ‘Jezus utrudziwszy się drogą(w dro-rjzy studni .... uczniowie bowiem jego odeszli (odeszli byli) polskim odpowiednikiem, sęs. plusquamperf^jcsLarchaiczna-~~|typU przyniósł był lub był przyniósł, przynieśli byli lub. [pwiednim nacechowaniem stylistycznym.

Futurum

irzyszjły, można było w języku scs. | wyrazić, podobnie jak

Futurum, czyli czat w innych językach słov nymi czasowników. Cr, morfologiczną (Slowotwjó będę, darni, ubiję, napity do tego czasowniki nic opisowy, czyli złożony, nego. Omówimy je tu J) Odpowiednia fo yotóę/lączyia się z bezo < zapisać następująco:

f futurum Niektóre przykłady dziecię'; aocWt neaa

niskich, formami prostymi czasownika lob formami zlożo-wnikiidokonane (perfektywne) ze względu na swoją budowę •czą) wyrażają czas przyszły za pomocą form prajca., por. fyłYjg itp. jest to’tżw. czas przyszly prosiy. W przeciwieństwie lokonane (imperfektyume) tworzyły .czas przyszły w sposób W języku scs. można wyróżnić dwa podtypy futurum złażo-(płcjnol

c na oso >owa czasowników posiłkowych imeti, naięli {mięli}, iiczni cieni odntiśncim czasownika, cp schematycznie można

•'    *    II    i

Bi nalbnę (tisćtwę) ycjffę ...łi df. Al imamu glagolati 'będę mówił (mówiła)¹; imate wali 'wej* ndłti 'będą rucnawidzicć’; nebrłlti miute.* ‘będzie zanied-

¹ Por.: Iiulg. n«»ł {ntifo niwo (nnln) tum, nenio (nalt iw. slui. tym njesl (n/ri/n), •ęetli (rtjetfe), tmój njnloj, U l /ri. mrtl Ma, netU), nttli (

Mrti »W (n«/a) ii, neiil (fiti/il, neilo) e. neifi me, neiti He. nefN u; ach. i, pwtę (*«/«, neilo) je, neili (neile) imo. neiil {wk) ile, "fili (neiłe, netta) V«ł {"/fda), jf njal {njeiln, njeilo), my ir/«7i {njrite), tle iyVWr; (njesle), tu («9>    ^,l'i (»<•;) njetloj    <««/«>

ly) jtmr. neili (netly) jur, nati